Rechtop zitten, ellebogen van tafel, de hele familie een handje geven: de feestdagen vragen nogal wat van kinderen. Daarom schakelen sommige ouders een etiquette-coach in. ‘Mij aanspreken met je? Dat leer ik ze meteen af.’
“Wie weet nog wat etiquette is?” Vier vingers gaan de lucht in. “Ik!” roept iemand, maar alleen wie netjes zijn hand opsteekt, krijgt de beurt. “Met mes en vork eten,” antwoorden twee kinderen. “En deftig zijn,” vult een ander aan. “Nou, dat valt wel mee,” zegt gelegenheidsdocent Yvonne van der Kroft. Het gaat vooral om weten hoe je je gedraagt in bepaalde situaties. Als je uit eten gaat, bijvoorbeeld. En hoe voel je je dan? “Als de netste van het hele restaurant!” antwoordt een kind enthousiast.
Etiquetteworkshop
Het is een halfjaar geleden dat de groep vier- tot achtjarige kinderen van bso Kidsuptodate in Holendrecht een etiquetteworkshop kreeg, maar ze weten de regels tijdens deze opfrismiddag nog precies. Niet voordringen, niet pesten, niet neuspeuteren – en je mes en vork gekruist over elkaar leggen als je even wilt pauzeren met eten, zoals een jongen trots demonstreert met plastic bestek. “Het leek ons een mooie aanvulling op de uitstapjes die we met de kinderen ondernemen,” zegt Esmeralda Andrade Ferreira, die samen met haar man Albino eigenaar is van de bso. “Bovendien eten negen van de tien kinderen op deze opvang thuis niet met mes en vork, bijvoorbeeld omdat ze een andere culturele achtergrond hebben. Het leek ons handig dat ze daar toch iets van meekrijgen. Eén meisje heeft zelfs thuis aan haar moeder uitgelegd hoe het hoort.” Haar man vult aan: “We zijn na de workshop uit eten geweest, zodat de kinderen konden laten zien wat ze geleerd hadden: rechtop zitten, bestek goed vasthouden, geen gekke geluiden maken, niet op tafel leunen. Ze namen het heel serieus; ze verbeterden elkaar zelfs.”
De docent van vandaag geeft niet elke dag les aan kinderen: Van der Kroft verzorgt vanuit haar bureau Etiquette à la carte trainingen voor universiteiten, het bedrijfsleven en op verzoek voor kinderen onder de noemer ‘etikids’. “Dat stuit weleens op kritiek: mensen vragen ons of kinderen nou echt etiquetteregels moeten leren en waar dat voor nodig is. Ik denk dat het woord ‘etiquette’ gewoon te beladen is. Ik wil kinderen niet leren wat goed of fout is, maar ze op een speelse manier uitleggen hoe ze zich kunnen aanpassen in verschillende situaties, zodat ze zich in elke situatie goed over zichzelf voelen. Het is voor ieder kind handig om te weten hoe ze zich netjes kunnen gedragen tijdens een feestje of bij andere kinderen thuis, waar misschien andere sociale codes gelden dan thuis. Het gaat niet zozeer om regels, maar om respectvol omgaan met anderen.”
Ook de Vlaamse Nathalie Poppe vindt het jammer dat het woord ‘etiquette’ een ouderwetse connotatie heeft. Ze werkt als stewardess, studeerde aan de etiquetteschool Minding Manners in Londen en verhuisde drie jaar geleden met haar bedrijf Ladies and Gentlemen Etiquette naar Amsterdam. Poppe weet dus hoe het ‘heurt’, maar vindt dat het vooral leuk moet zijn.
Niet-schoolse manier
“Ik word vooral geboekt door particulieren en scholen, met kinderen vanaf acht jaar. Ik probeer ze op een niet-schoolse manier te leren wat etiquette is: gedragsrichtlijnen die je kunt aanpassen aan de persoon die je tegenover je hebt en de situatie waarin je verkeert. Rigide etiquetteregels zijn niet meer van deze tijd, zeker niet in Nederland. Hier zijn kinderen erg assertief. Als ze iets te drinken willen, zullen ze daar gewoon om vragen. Goed dat ze strikte regels niet zomaar aanvaarden, maar het is wel belangrijk dat ze richtlijnen kennen.” Poppe leert kinderen onder andere een goede eerste indruk te maken in vijf stappen: rechtop staan als je jezelf voorstelt, glimlachen, de ander in de ogen kijken, je rechterhand uitsteken en je naam duidelijk uitspreken. Als het om tafelmanieren gaat, is er één belangrijk punt dat Poppe bij zowel kinderen als volwassenen nogal eens fout ziet gaan: bestek vasthouden. “Altijd jammer om te zien dat dat verkeerd gaat. Maar ik leer kinderen ook de codes van het servet en wil ze meegeven dat ze samen tafelen moeten koesteren: het is een van de weinige momenten waarop de hele familie samen is. Al weet ik dat kinderen vaak hun ouders nadoen. Als er altijd op de bank wordt gegeten, vraag ik ouders dus of ze voortaan wekelijks aan tafel willen eten. Dan kan het kind de tafel dekken.”
Slordige speelkamer
Kinderen zijn trots op de etiquette die ze leren, zegt Poppe. “Een moeder vertelde me eens dat in de slordige speelkamer van haar dochter een bord lag met het bestek netjes gekruist. In al die rommel was toch een beetje orde.” Andere zaken die Poppe kinderen bijbrengt: tactvol zijn, vriendelijk zijn en beleefd praten. “Die dingen leer je niet snel op school, maar kunnen wel een groot verschil maken. Voor etiquette geldt hetzelfde als voor hygiëne: als het ontbreekt, wordt het eerder achter je rug om gezegd dan in je gezicht. Ik voel me verantwoordelijk voor een kind dat een duwtje in de goede richting nodig heeft.”
Met het oog op de kerstdagen is het natuurlijk handig dat kinderen zich weten te gedragen bij oma, thuis aan het gourmetstel of in een restaurant. Maar zijn die etiquettelessen echt nodig? “In sommige gevallen wel,” stelt Laurens Spanjersberg. Hij werkte lang als butler voor ambassadeurs en zakenmensen en was enkele jaren butler-kamerdienaar van prinses Margriet en Pieter van Vollenhove. Nu geeft hij als ‘butler Laurens’ etiquettetrainingen, met name aan rijke particulieren en studenten. “Sommige kinderen spreken me aan met ‘je’. Dat leer ik ze meteen af, en ik leg uit waarom: de oudste of hoogste in rang bepaalt of we ‘je’ en ‘jij’ gaan zeggen. En ik doe het speels. Ik kom aan als lakei van de koning, in livrei en met witte handschoenen, en geef kinderen les aan de hand van anekdotes en een quiz over groeten, kleding, tafelmanieren en netjes zitten.” De meeste klandizie van Spanjersberg zit in Amsterdam: “Ouders die druk zijn met hun werk en het toch belangrijk vinden dat hun kinderen moderne omgangsvormen leren – omdat het goed is voor hun carrière, bijvoorbeeld. Ik gaf vroeger nog weleens les op scholen, maar dat is nu vaak te duur: mijn prijs is gestegen door de groeiende vraag. Hoe dat komt? Men wil weer weten hoe het hoort. De tijd waarin je je leraar Jan of Pieter kon noemen, is voorbij. We hebben behoefte aan een wat respectvollere manier van omgaan met elkaar. Dat moeten kinderen ook leren.”
Kind en kerst
– Voorstelrondje? “Een kind met een naam die minder vaak voorkomt, raad ik altijd aan de naam iets trager uit te spreken,” zegt Nathalie Poppe. “En probeer iemands oogkleur te onthouden. Dan kijk je beter en maak je écht contact.”
– Krijgen kinderen een cadeau dat ze niet leuk vinden? “Bedank de gever voor de moeite die hij heeft gedaan om een passend cadeau te kopen en geef na het feest vriendelijk aan liever iets anders uit te zoeken. Laat weten welk cadeau er uiteindelijk is gekocht,” zegt Yvonne van der Kroft.
– Leer een kind de codes van het servet. Poppe: “Op schoot tijdens het eten, op je stoel als je zo weer terugkomt en links naast je bord als je klaar bent met eten.”
– “Zeg niet alleen dat de ellebogen van tafel moeten, maar vertel ook waarom,” zegt Laurens Spanjersberg. “Omdat het er anders slordig of gedesinteresseerd uit ziet, bijvoorbeeld. Je kunt ook zelf een reden bedenken. Met uitleg volgen ze de regels eerder.”