‘Ricardo was een leuke vent:/ blond haar en witte tanden./ Toch zouden zij, zoals bekend,/ nooit in bed belanden.’ Deze openingsstrofe van een sinterklaasgedicht, van een vriendin aan een andere vriendin, leverde jaren geleden zo veel plezier op dat we het er nu nog over hebben. De ontvanger was er minder blij mee, maar die kon zich weer verheugen op de voordracht van een vernietigend grappig gedicht dat zij had geschreven. Nog iets gemeens, van een kennis aan haar grootmoeder: ‘Vroeger was je erg slank,/ nu zit je graag in je luie stoel op de bank./ De jenever en cognac worden steeds vroeger uit de kast getrokken,/ na de lunch zijn jullie ze al aan het opslokken./ Ook al willen jullie het niet aanvaarden,/ jullie zijn nu toch echt bejaarden.’ Oma doet sindsdien niet meer mee aan de sinterklaasviering. Dank u, Sinterklaasje! Toch blijven we stug elk jaar gemene gedichtjes schrijven. Waarom?

Sarren en plagen
“Sinterklaas is natuurlijk in de eerste plaats een kinderfeest, maar door die gedichten is het ook geweldig voor volwassenen,” zegt Kick van der Veer, presentator en samensteller van radiorubriek Andermans Veren en humor- en cabaretexpert. “We vinden niets leuker dan elkaar in het openbaar een beetje te pesten, dat zit er gewoon in bij Nederlanders. Op de bonte avond op de middelbare school maken we al graag leraren belachelijk. Ook op het gebied van cabaret zie je dat die vorm van humor er bij ons ingeramd zit: Wim Kan nam ministers te pakken in zijn programma’s. Tegenwoordig hebben columnisten die functie overgenomen. Nico Dijkshoorn doet het in De wereld draait door ook, gasten jennen die gewoon tegenover hem zitten. Sarren en plagen, dat is onze humor. Eén keer per jaar mogen we het zelf doen, op onze eigen, onbeholpen manier: met sinterklaas. Ik hoop dat die traditie nog lang blijft bestaan.”
Volgens Van der Veer is die plagerige traditie uniek voor ons land. “In België vieren ze wel sinterklaasavond, maar aan gemene gedichten doen ze niet. Voor ons hoort het er juist bij. Ik bezocht ooit rond sinterklaastijd een oude tante van me in Zuid-Afrika, die daar al veertig jaar woonde. Toen ze mijn gemene gedichtjes las, kwam ze niet meer bij. Die had ze al die jaren gemist. We kunnen niet zonder.”
Niet alle gedichten rijmen even goed, zijn even subtiel of geschreven door spitsvondige geesten, maar dat maakt volgens Van der Veer niet uit. “Mijn zoontje snapte toen hij zijn eerste sinterklaasgedicht schreef al dat het hilarisch zou zijn om iets over zijn vaders piemel te schrijven. Het gedicht sloeg nergens op, maar het gaat in eerste instantie om dat gevoel. Uiteindelijk ontwikkel je vanzelf wel een manier om je gedicht vorm te geven. Of niet – en dan heb je altijd nog hulplijnen.”

Grof gedicht op maat
Een van die hulplijnen is Vijftwaalf.nl, die kant-en-klare gedichten, maar ook een ‘gedichtenservice’ biedt. Sinds 2001 helpt initiatiefnemer Martin Gijzemijter, songwriter voor onder anderen Trijntje Oosterhuis, mensen hiermee uit de dichtstress. Op de site geef je de gewenste lengte aan – de langste uit het aanbod: meer dan 250 regels, op de site aangeprezen als ‘avondvullend’ – en kies je welke toon je gedicht moet hebben. “We krijgen de meest uiteenlopende aanvragen binnen: van korte, lieve kindergedichtjes tot heftige seksgedichten en van aanzoeksgedichten tot versjes om pubers op hun plek te zetten,” zegt Lisette Jonkman, die de aanvragen onder rijmende medewerkers verdeelt en in het dagelijks leven auteur is. “We kijken nergens meer van op.”
De categorie ‘grappig’ op de site heeft twee subcategorieën: brutaal en grof. Die laatste wordt vooral aangevraagd door studenten, zegt Jonkman. “Bijvoorbeeld om iemand uit het dispuut even goed kapot te maken.” Ze noemt een voorbeeld van vorig jaar. Een fragment, met een gefingeerde naam: ‘Sint heeft gehoord dat Pieter-Jan geen zaklamp nodig heeft,/ omdat van al die soa’s zijn pik inmiddels licht geeft./ De reden is nog lulliger, dat kan ook Piet beamen:/ jij zou je voor condooms kopen altijd echt keihard schamen.’ Bijbehorend cadeau: een olifantenstring.
Gedichten worden op maat gemaakt, dus er komen heel wat persoonlijke verhalen binnen bij de rijmsite. “Het mooiste vinden we het als mensen zelf ideeën of bijnamen aandragen om iemand een beetje te kakken te zetten, zodat we meer hebben dan een rijtje droge feiten om een grof gedicht op te baseren. Vaak laten ze ook weten waar geen grappen over gemaakt mogen worden. Iets als ‘De scheiding is een pijnpunt, dus heb het daar maar niet over’.”
We mogen in Nederland dan van grove, pesterige humor houden: je kunt ook te ver gaan. Zeker als je gedichten schrijft voor mensen die je niet kent. Waar ligt die grens – en vooral: wanneer ga je daar overheen? “Dat verschilt per persoon,” zegt Jonkman. “Wij hebben de regel dat Sint wel mag plagen, maar niet mag pesten. Een gedicht kan dus nog zo grof zijn, het moet duidelijk zijn dat het met een knipoog is geschreven en dat Sint echt nog wel van die persoon houdt.”
Een strofe toevoegen waarin iets verzachtends wordt gezegd – dat de aanvrager van het gedicht ook geen heilige is, bijvoorbeeld – is daarvoor vaak al genoeg. “Als over die persoon niets in een aanvraag staat, verzin ik er vaak gewoon iets bij over Sinterklaas. Dat hij in zijn kasteel alleen een tobbe heeft en daarop wel begrip kan opbrengen voor het feit dat de ontvanger nooit doucht, bijvoorbeeld.”
In haar eigen gedichten past Jonkman dit principe ook toe: dat een vriendin per ongeluk alles kapotmaakt wat mensen haar uitlenen, was uiteraard voer voor een gedicht. “De verzachtende factor die ik in het gedicht noemde, was dat Sint – ik dus – ook erg onhandig is en dat we nu quitte staan.”

Incasseren
Minstens zo belangrijk als het schrijven van een lekker gemeen of grof gedicht is het ontvangen ervan. Wie er moeite mee heeft en plein public op de hak genomen te worden, zoals de oma uit het eerdergenoemde voorbeeld, heeft het zwaar op sinterklaasavond. “Incasseren hoort erbij,” vindt Van der Veer. “Het is heerlijk om één keer per jaar je moeder belachelijk te maken, maar daar staat tegenover dat jij ook een beetje wordt afgezeken. Pakjesavond is de enige avond in het jaar waarop je dat echt moet kunnen hebben. Kun je daar niet tegen, dan moet je het niet vieren.” Dat vindt ook Jonkman, die elk jaar wel een of twee lullige of gênante gebeurtenissen van het afgelopen jaar in haar gedichten probeert te verwerken. “Dat hoort erbij als je gewoon even zorgeloos mag zeggen wat je wilt om je vervolgens te verschuilen achter de Sint.”

WEG MET DIE GEDICHTENSTRESS
– Vijftwaalf.nl: gratis kant-en-klare gedichten en een (betaalde) gedichtenservice
– De-rijmpiet.nl: beginzinnen en algemene sinterklaasgedichten, te vinden op type persoon of cadeau
– Sinterklaasgedichten.net: gedichtengenerator
– 1001gedichten.nl/sinterklaas-gedichten: kant-en-klare sinterklaasgedichten, op onderwerp
– Sinterklaas Gedichtenservice op NPO Radio 5: ’s middags op 5 december. Zie nporadio5.nl