In de stad loop je vaak ongemerkt langs honderden kunstwerken: deuren, ramen en raamhangers met glas in lood. Het glaswerk is populair – en wie het niet in huis heeft, kan het gewoon laten maken.
Tekst Kim van der Meulen
Enorme glas-in-loodramen sieren de Beurs van Berlage, het Rijksmuseum, de Oude Kerk (sinds kort met rood glas) en nog veel meer monumentale panden en herenhuizen in de stad. Geen wonder dat woningen meteen iets statigs krijgen als ze glas-in-looddeuren of -ramen hebben – en dat we er zo gek op zijn. In de jaren vijftig en zestig mochten we authentieke details graag wegmoffelen onder schrootjes en triplex platen omdat alles strak en modern moest zijn, tegenwoordig is glas in lood weer erg gewild.
“Het geeft een huis karakter en een ziel,” verklaart makelaar Alexander Visser van 27 Huis Makelaars in de Jordaan. “Daar komen woningzoekers zeker op af. Zit het in de tussendeuren of boven de voordeur, dan heeft het zelfs een waardeverhogend effect. En vooral glas in lood in het buitenraam van de woonkamer vinden mensen prachtig – al moet je je wel realiseren dat het vaak enkel glas is: koud en niet bepaald energiezuinig. Er zijn manieren om glas in lood te verwerken in dubbel glas, maar die zijn duur en vaak niet toegestaan als je een monumentaal pand koopt.” Inderdaad: eigenaren van een monumentaal pand moeten de gemeente toestemming vragen om de ramen te isoleren – en daarbij wordt onder andere gekeken naar de historische waarde van materialen, hoe authentiek het raam is en of het kenmerkend is voor het gebouw.
Toch is de vraag naar glas in lood onverminderd groot, merkt ook glaskunstenaar en restaurateur Peter Philippus. In zijn bedrijf, de Amsterdamse Glas in Lood Zetterij in De Pijp, restaureert hij dagelijks oude werken. Ook ontwerpt hij nieuwe glas-in-loodkunstwerken, bijvoorbeeld omdat mensen hun nieuwbouwwoning wat meer stijl en sfeer willen geven. Philippus: “Veel huizen hebben authentieke glas-in-loodramen. Zo zijn ze te vinden in de hele Rivierenbuurt – afgezien van enkele woningen die gerenoveerd zijn of van de woningbouw nieuwe kozijnen hebben gekregen. Ze hebben vooral karakteristieke glas-in-loodramen in Amsterdamse Schoolstijl: rechthoekige ruiten met een zwaartepunt bovenin en een soort staart die naar beneden wijst. Allemaal uit de jaren dertig of veertig, net na de Tweede Wereldoorlog.”
De ruitjes gaan weleens stuk, maar de meeste restauraties voert Philippus’ bedrijf uit aan het loodwerk: in de loop der jaren wordt dat hard en breekt het op punten waar het aan elkaar gesoldeerd is. “We nemen een deur of ruit dan vaak mee naar de zaak, waar we het hele paneel uit elkaar halen en alle glasdelen uit het lood halen. Die plaatsen we in nieuw lood en de ruimte daartussen vullen we met kit om de boel te verstevigen.” Op die manier restaureerden Philippus en zijn collega’s in 2017 al de gebrandschilderde ramen van Paradiso en de ramen van de voorgevel van Tuschinski. “Ze vielen bijna uit elkaar als je de sponning aanraakte. De afgelopen decennia was er door Jan en alleman aan gerommeld: er zat geen rood, maar paars glas in omdat er bij een vorige restauratie niets anders voorhanden was en sommige reparaties waren niet met glas, maar met plastic uitgevoerd.” Er ontbrak zelfs een aantal ramen, waarvoor de restaurateur nieuwe ontwierp in dezelfde stijl. “Nu ziet de hele gevel er weer goed uit. Ze zijn van binnenuit verlicht; mooi om te zien als je erlangs loopt.”
In de praktijk geleerd
De meeste glas-in-loodzetters leren het vak in de praktijk, als ze in de leer gaan bij een gespecialiseerd bedrijf. In het familiebedrijf van Philippus geeft hij het ambacht door aan zijn kinderen. “Er zijn aardig wat jonge mensen geïnteresseerd in het vak,” zegt hij. Er zijn professionele opleidingen tot glazenier – en volgens cijfers van het UWV (2013) is voor afgestudeerden genoeg werk te vinden. De meesten houden zich bezig met het ontwerpen, maken, repareren en restaureren van glas in lood; een klein deel verdient de kost met het maken van glaskunst.
Al kun je dat ook doen zonder ervoor opgeleid te zijn, weet Robin Kapitein. Hij maakt sinds drie jaar regelmatig raamhangers en spiegels van glas in lood. Dat deed de 26-jarige Amsterdammer in eerste instantie voor zichzelf, maar tegenwoordig werkt hij vooral in opdracht: sinds hij zijn werk op Instagram zette (@robinkapitein) kreeg hij steeds meer verzoeken. “Ik ben van huis uit schilder en kwam in mijn werk veel glas in lood tegen. Omdat ik graag met mijn handen werk en iets creatiefs wilde doen, kwam ik op het idee om glas in lood te maken – en dan geen ramen en deuren, maar decoratieve items. Ik zocht online op hoe dat moest, ging langs bij glas-in-loodwinkels en kreeg daar hulp en tips. Inmiddels heb ik mijn werkkamer helemaal ingericht op het maken van eigen werk, met een glasslijper en plek voor opslag van materialen.”
De felgekleurde eenhoorns, honden, draken, bloemen, haaien en motoren die Kapitein ontwerpt, zien er moderner uit dan de expressieve lijnen van de Amsterdamse School en worden ook volgens een iets ander principe gemaakt: de techniek achter het Amerikaanse tiffany. “Net als bij glas in lood snijd je stukken glasplaat uit, maar daarna vouw je er geen loodband, maar koperfolie omheen,” legt Kapitein uit. “Die wordt vertind, waarna je alle stukken glas tot één geheel soldeert. Het ziet eruit als glas in lood, maar met deze techniek heb je meer vrijheid en speling. Je kunt bijvoorbeeld vrij ronde vormen maken.”
Minder tijd kost de techniek trouwens niet: een tijgerkop die Kapitein als verjaardagscadeau voor een goede vriend maakte, kostte hem zo’n twintig uur. Op zijn Instagram is te zien hoe hij de tijger, bestaande uit 35 stukken glas, in elkaar zette. “Het is een priegelwerkje; je moet veel geduld hebben.” Momenteel werkt hij aan de Amsterdamse vlag, die hij binnenkort op Instagram zet. “Ik vermoed dat ik er daarna nog meer ga maken, want als ik daar een ontwerp laat zien, volgen er meestal vanzelf verzoeken.”
Nieuw werk
Bij glas-in-loodzetters kun je ook terecht voor een nieuwe, authentiek uitziende deur of raam met glas in lood. Amsterdam telt vijf bedrijven die nieuw werk maken. Zij kunnen in de stijl van een huis of buurt een ontwerp maken; klanten kiezen zelf materialen en kleuren. Wat dat kost? Ga uit van een paar honderd euro voor een nieuwe paneeldeur met een glas-in-loodraam in Amsterdamse Schoolstijl. Bij de Amsterdamse Glas in Lood Zetterij is de prijs onder meer afhankelijk van de complexiteit van de loodlijnen, de afmetingen en het soort glas. “Blank glas is bijvoorbeeld goedkoper dan ‘nieuw antiek’ glas, met kleine belletjes die het oude effect versterken,” zegt Philippus. Wie zei dat de Amsterdamse School en nieuwbouw niet samengaan?
5 MOOIE AMSTERDAMSE GLAS-IN-LOODGEBOUWEN
Het American Hotel op het Leidseplein heeft niet te missen hoge glas-in-loodramen in jugendstil, die tijdens de uitbreiding van het pand in 1927-1928 zijn geplaatst.
Ook zonder kunstwerken zou het Rijksmuseum een bezienswaardigheid zijn: het licht in de enorme voorhal schijnt door gigantische kleurrijke gebrandschilderde ramen uit de negentiende eeuw. Het museum verzorgt ook cursussen waarin je een klassiek glas-in-loodraam leert maken.
Het Victoria Hotel op het Damrak uit 1890 is een van de oudste moderne hotels van Nederland. Voor de nieuwe entree ontwierp Peter Philippus een nieuwe glas-in-loodkoepel, die de geschiedenis van de monumentale ruimte benadrukt.
De trouwzaal van Hotel Sofitel Legend the Grand Amsterdam op de Oudezijds Voorburgwal heeft indrukwekkende glas-in-loodramen, in de stijl van het historische gebouw en met een bruidspaar als middelpunt. Een ontwerp van de Amsterdamse kunstschilder Chris Lebeau (1878-1945).
In de grote zaal van Paradiso zag je ooit glas-in-loodramen met daarop Socrates, Dante, Spinoza en Goethe, maar die werden in de jaren zeventig verwijderd. Sinds enkele jaren zijn er nieuwe ramen, waarin actuele thema’s als het homohuwelijk en euthanasie worden uitgebeeld. Een ontwerp van Berend Strik en Hans van Houwelingen.
Het Parool, 2 februari 2019