Zwaar vervuilde ruimtes, plaatsen delict en huizen waarin mensen soms maandenlang dood hebben gelegen: voor Tuğrul Çirakoğlu (30) is het dagelijkse kost. Zijn schoonmaakbedrijf Frisse Kater is gespecialiseerd in extreme situaties. Vanaf deze week deelt hij zijn ervaringen. ‘Je raakt de dingen die je tegenkomt nooit helemaal kwijt.’

tekst Kim van der Meulen, foto’s Nosh Neneh

“Schrik niet mensen, het is echt heel heftig,” waarschuwt Tuğrul Çirakoğlu in een van zijn vlogs. Hij stapt een kleine slaapkamer in, waar maden over de parketvloer krioelen. De onderburen hadden de insecten door het plafond zien kruipen, waarop ze de politie hadden gewaarschuwd. De bewoner van het appartement bleek in zijn bed te liggen, dood. Al drie maanden. Een donkere afdruk van het lichaam is duidelijk op het matras zichtbaar. “Heel zielig, heel triest,” zegt Çirakoğlu. Aan hem de taak om de kamer schoon te maken. Die moet er straks uitzien ‘alsof er niets is gebeurd’, zoals de slogan van zijn bedrijf Frisse Kater luidt. Een ogenschijnlijk ondoenlijke opgave, maar Çirakoğlu weet precies waar hij moet beginnen. In een wegwerpoverall, met handschoenen aan en een zogeheten volgelaatsmasker op, ruimt hij voorzichtig de vloer op. Hij haalt het bed af en controleert hoeveel lijkvocht is doorgelekt. Vervuilde lagen van het matras worden weggeknipt en verdwijnen straks in medische afvalcontainers, honderden maden worden weggezogen en de vloer wordt gedesinfecteerd. Alleen de lijkgeur nog verwijderen, en inderdaad: het is alsof er niets is gebeurd.

Uitdaging
Niet alleen voor schoonmaak na lijkvinding weten mensen uit heel Nederland Çirakoğlu’s bedrijf in Slotervaart te vinden. Hij reinigt ook huizen van hoarders, plekken waar een misdrijf of een (poging tot) zelfdoding heeft plaatsgevonden en ruimtes die door duivenpoep, kattenpis, menselijke ontlasting of een riooloverstroming zwaar vervuild zijn. Dat werk is niet zonder gevaar. Blootstelling aan lichaamssappen brengt gezondheidsrisico’s met zich mee. “Mensen worden niet voor niets een paar meter diep in de grond begraven,” zegt Çirakoğlu. “De vloeistoffen die van een dood lichaam komen zijn toxisch, daar kun je echt ziek van worden. Ook van duivenpoep, rattenontlasting en urine, trouwens. Vandaar dat ik een uitgebreid scala aan beschermingsmateriaal heb.”
Het was niet precies de carrière die Çirakoğlu voor ogen had toen hij zijn master International Business & Management haalde, maar hij haalt er meer voldoening uit dan hij ooit uit een kantoorbaan zou kunnen halen. “Op elke sollicitatiebrief die ik na mijn afstuderen verstuurde, kreeg ik een standaardmail met een afwijzing. Na tien brieven dacht ik: bekijk het maar, ik ga voor mezelf beginnen. Ik wist alleen nog niet waarmee.” Het werd een schoonmaakbedrijf. Niet omdat hij schoonmaken zo leuk vond, maar omdat hij met weinig geld en wat materiaal meteen aan de slag kon.

“Ik richtte me eerst op de schoonmaak na huisfeesten, in combinatie met een vers ontbijt. Vandaar de bedrijfsnaam Frisse Kater,” zegt Çirakoğlu. “Maar voor de reguliere schoonmaak bleek ik niet het type. Ik hou van uitdaging. Dat heb ik altijd al gehad: toen ik als jongetje ontdekte dat ik geen profvoetballer zou worden, vond ik voetballen ook meteen minder interessant. Ik vroeg me af welk soort reiniging de hoogste moeilijkheidsgraad had. Na wat speurwerk kwam ik uit bij crime scene cleaning, dat vooral in Amerika groot is. Die wereld van extreme reiniging, met zware opdrachten, leek me heel interessant. Een fysieke en mentale uitdaging. Al bleek een ander facet al snel nog interessanter: met dit werk kun je mensen in nood helpen. Mensen die er enorm tegenop zien om de plek waar een dierbare is overleden op te ruimen, of geen idee hebben hoe ze dat moeten aanpakken. Soms hebben ze al drie bedrijven gebeld, die de ruimte allemaal niet schoon kregen. Als het mij wel lukt en daardoor een last van hun schouders valt, doet dat me echt goed.”

Achter gesloten deuren
Na zes jaar in het vak weet Çirakoğlu wel wat hij kan verwachten als hij naar een locatie gaat. De situatie is meestal minstens twee keer erger dan iemand aan de telefoon vertelt, weet hij uit ervaring. Een paar bloedspetters op de vloer betekent niet alleen de vloer schoonmaken: bloed kan tot in het beton doortrekken. En als iemand al een poging tot schoonmaken heeft gedaan, bestaat de kans dat er per ongeluk door bloed heen is gelopen en de hele ruimte ontsmet moet worden. Dat kost zo weer een paar uur extra. Allemaal dingen waar hij rekening mee houdt, al zijn er altijd weer onverwachte situaties. “Ik moest eens een slaapkamer reinigen waarin iemand twee weken dood op een verwarmd waterbed had gelegen. Dat had ik nog nooit meegemaakt. Ik dacht: ik pomp dat matras leeg en gooi het weg. Maar het matras ging niet helemaal leeg, waardoor het verwijderen ervan erg moeizaam ging. Daarnaast waren het lijkvocht en bloed in een grote plas onder het matras opgehoopt. Compleet anders dan verwacht. Hoe je zoiets aanpakt, kun je niet opzoeken. Je moet het zelf uitvinden.”
Al sinds zijn eerste opdracht legt Çirakoğlu op bijna elke locatie vast wat hij aantreft, hoe het schoonmaakproces verloopt en hoe de ruimte er na afloop uitziet. “Zodat niemand later kan zeggen dat we zomaar iets hebben weggegooid of iets hebben stukgemaakt,” legt hij uit. “Dat is nog nooit gebeurd, maar voorkomen is beter dan genezen.” Van de duizenden foto’s en video’s die hij zo verzamelde staat inmiddels een deel op zijn YouTubekanaal, dat zo’n vijftigduizend abonnees heeft. “Ik bedacht me dat ik die beelden goed kon gebruiken om de boodschap uit te dragen dat we beter op elkaar moeten letten. Er leven en sterven zo veel mensen in eenzaamheid. Hoe kan het dat iemand soms wel een jaar onopgemerkt dood in zijn huis ligt, terwijl de buren gewoon doorgaan met hun leven? Dat is onvoorstelbaar. Door te laten zien wat er achter gesloten deuren gebeurt, hoop ik mensen aan het denken kan zetten, te raken of te motiveren wat meer naar een ander om te kijken. Dan levert zo’n heftige en trieste gebeurtenis toch iets moois op.”
De video’s, die Çirakoğlu deelt met instemming van zijn opdrachtgevers, zijn rauw en grafisch, maar zonder sensatiezucht. “Ik wilde ze op een normale manier delen, zonder dat mensen denken: wat is dat voor mafketel die zijn rare beelden online gooit?” Dat dit werk aan professionals moet worden overgelaten, blijkt ook uit veel vlogs. Stoeptegels die op het eerste gezicht schoon lijken, lichten in een van de video’s op als ze worden ingespoten met een speciaal middel dat biologische vervuiling zichtbaar maakt. “Zo hardnekkig kan bloed dus zijn,” klinkt Çirakoğlu’s stem bij de beelden, die hij zelf maakte. “Mensen vragen weleens waarom ik geen professionele cameraman inschakel, maar het moet niet te Hollywoodachtig worden. Ik wil de realiteit laten zien.”

Stilstaan
Een kamer vol bloed kan Çirakoğlu binnenstappen zonder misselijk te worden; hij ziet vooral wat er moet gebeuren. Het zijn de verhalen achter het overlijden die hem soms lang bijblijven. Zo was er de jongen die dood in zijn studentenkamer lag – toen hij werd gevonden, toonden zijn huisgenoten meer interesse in zijn bezittingen dan in hem. Of de vrouwenkleren die hij opruimde na een ongemerkt overlijden: volgens het paspoort op tafel, keurig klaargelegd naast andere documenten en bankpasjes, was de overledene geen vrouw, maar een man. “Elke opdracht wordt onderdeel van me,” zegt Çirakoğlu. “Je raakt de dingen die je tegenkomt nooit helemaal kwijt; je geeft ze een plek. Dat is ook de reden dat veel mensen uiteindelijk stoppen met dit werk: ze hebben zoveel dingen een plek gegeven, dat ze vol zitten. Daar heb ik vooralsnog gelukkig geen last van.” Of hij er thuis goed over kan praten? Dat doet hij niet. Iemand die dit werk niet doet, zal het toch nooit helemaal begrijpen. “Mijn vrouw is tandarts. Als zij over tandartsdingen praat, heb ik ook geen idee waar dat over gaat. Na een zware week of opdracht ben ik wel heel gespannen. Dan moet ik ontladen, door veel thuis te zijn en niet te veel spullen om me heen te hebben. Thuis is het lekker ruim en leeg.” En schoon? “Ja, mijn vrouw wordt er helemaal gek van. Ik ben altijd bezig, kan niet stilzitten. Zelfs kleine stipjes kleurverschil op een muur, die verder niemand ziet, werk ik weg.”

Een thuisgevoel is ver te zoeken op plekken waar Çirakoğlu voor zijn werk komt: in elke woning waar iemand onopgemerkt overleed, voelt hij de eenzaamheid. “Het besef dat die persoon helemaal niemand had in zijn leven, raakt me altijd. Welke afkomst, cultuur of religie iemand ook had en wat ie ook heeft geflikt: je moet respect hebben voor je medemens. En voor de dood. In heb weleens video’s gezien van Amerikaanse crime scene cleaners die lacherig doen over hun werk. Ik wil voorkomen dat ik ooit zo word.” Ook daarom loopt Çirakoğlu aan het eind van elke klus een rondje door de schone ruimte. Bij foto’s en ansichtkaarten blijft hij even stilstaan. “Zo krijg ik toch een beeld bij wie ik net zojuist heb opgeruimd. Wat voor iemand was dit, hoe leefde hij of zij, wat vond ie belangrijk? Dit was een mens. Het moet geen kwestie worden van opruimen en doorgaan.”

PS van de Week (Het Parool), 16 januari 2021