Wanneer Janneke (34, zorgmedewerker) voor het laatst seks heeft gehad met haar vriend, weet ze niet meer precies. Het is in elk geval langer dan drie maanden geleden. “Het is er gewoon in geslopen”, zegt ze. “Dat is begonnen in het begin van de coronaperiode, denk ik. Mijn vriend werkt in de horeca en kwam ineens thuis te zitten, terwijl het op mijn werk alleen maar drukker werd. Als ik thuiskwam, was ik gestrest en doodop. Ik had gewoon even geen zin meer in seks. Elke keer als we het toch deden, moest ik me daar echt toe zetten en vond ik het lastig ervan te genieten. Nu proberen we het niet eens meer. We zitten in een groef waar we niet meer uitkomen.”

Herkenbaar, vindt Claudia (41, marketingmanager). Zij verloor de zin in seks toen zij en haar man met een vruchtbaarheidstraject begonnen. “Ineens werd seks iets doelmatigs, een agenda-activiteit. We deden het alleen nog als het moest, daarbuiten niet meer. Dat voelde als nutteloos. Seks is een verplichting geworden.” Hoewel Claudia de lol van spontane seks in haar relatie mist, durft ze er bijna niet over te beginnen met haar vriend, uit angst de druk te verhogen. “Dan wordt het helemáál zo’n ding.”

Lijf op slot

Die enorme roze olifant staat bij veel mensen in de slaapkamer, weet seksuoloog en relatietherapeut Nynke Nijman, maker van de podcast Seks, relaties en liefdes!. “Seks is voor veel mensen nog altijd een taboeonderwerp, laat staan dat we makkelijk praten over het niet-hebben van seks. Alles wat afwijkt van de norm vinden we namelijk ongemakkelijk, al kun je je afvragen wat die norm precies is en voor wie dan.”

Om een idee te geven van wat zo’n beetje als norm wordt gezien: de gemiddelde Nederlander zegt zo’n twee keer per week seks te hebben, maar de meeste 25-plussers doen het niet meer dan drie keer per maand, aldus Quest, dat een onderzoek van Rutgers aanhaalt. Zulke cijfers zeggen alleen niks over je eigen situatie of je relatie: je kunt ook een prima relatie hebben met weinig of geen seks, zegt Nijman. “We hebben seks heel belangrijk gemaakt in onze samenleving. Als beide partners daar weinig behoefte aan hebben of er geen prioriteit van maken en dat niet tot frictie leidt, hoeft dat helemaal niet erg te zijn. Dat betekent niet dat er iets mis is met jou, je partner of je relatie. Over bijvoorbeeld sporten of eten is ook niet iedereen gepassioneerd, dus waarom zouden we dat wel allemaal moeten zijn over seks?”

Het idee dat seks nou eenmaal bij een relatie hoort, kan heel wat twijfels oproepen. Dat hoort relatietherapeut en seksuoloog Vera Steenhart, auteur van Lust of last?, al veertig jaar in haar praktijk. “Een cliënt van mij zei ooit: het is alsof er een zwaard van Damocles boven mijn bed hangt, dat elke avond als ik ga slapen naar beneden kan komen. Elke avond denkt ze: ik zou weer eens moeten. Maar in elke relatie is er een partner die meer zin in seks heeft, en een die er minder zin in heeft. Dat is heel normaal – in elke relatie is er ook wel iemand die meer zin heeft in familiebezoek, wandelen of naar de bioscoop gaan. Het verschil is alleen dat je ook prima met vrienden of in je eentje naar de bioscoop kunt. Seks met een ander is in een monogame relatie geen optie. En je kunt het in je eentje doen, maar dat kan wrok opleveren bij een partner: waarom doe je het niet met mij? Dat zorgt niet bepaald voor meer verbondenheid.”

En dat terwijl seks juist voor meer verbondenheid en intimiteit kan zorgen. Die worden dan ook vaak gemist door stellen die weinig of geen seks meer hebben, en dat wel zouden willen. “Vaak is er één partner die meer de emotionele intimiteit mist en één partner die vooral de fysieke intimiteit mist. Die twee hangen nauw samen: als jij je partner niet in je gevoelsleven en hoofd toelaat, kan het best zijn dat zijn of haar lijf op slot gaat.”

Moodkillers

Als je significant other steeds vaker aangeeft geen zin in seks te hebben, terwijl jij dat wél hebt, kan dat als een persoonlijke afwijzing voelen. Dat is het niet: het is een afwijzing van seks, niet van jou – en die lust kan om allerlei redenen uit de slaapkamer verdwijnen. Zo is aanhoudende stress een belangrijke moodkiller, kunnen er medische redenen zijn en is seks vaak geen prioriteit als vrouwen net moeder zijn geworden. “Als je kleine kinderen hebt, ben je aan het einde van de dag helemaal touched out“, verklaart Nijman. “Dan heeft continu iemand aan je borst gelegen en aandacht gevraagd, en heb je geen behoefte om ’s avonds ook nog eens iemand aan je lijf te voelen.”

Teleurstelling in de ander, boosheid en onopgeloste relatiesores kunnen ook allemaal leiden tot spanningen in de slaapkamer, zegt Steenhart, met als gevolg dat twee partners steeds verder van elkaar verwijderd raken en de drempel om initiatief te nemen steeds hoger wordt. “Als een van de twee op de rem staat of partners elkaar verwijten maken, is de bereidheid tot seks niet groot.”

En dan zijn er nog psychologische oorzaken. “Ik hoor van veel vrouwen dat ze moeite hebben met hun zelfbeeld of lichaamsbeeld. Als je je niet meer aantrekkelijk voelt, kan dat ervoor zorgen dat je moeite hebt jezelf bloot te geven. En in lange relaties vinden mensen de seks soms zo saai geworden, dat ze denken: ik laat deze beker aan mij voorbijgaan. Of ze zijn zo kritisch op hun partner geworden dat ze er gewoon geen zin meer in hebben.” Dat laatste kan erin sluipen doordat we in een lange relatie nogal wat van die ander verwachten, zoals de beroemde psychotherapeut Esther Perel zegt: hij of zij moet ons klankbord zijn, onze beste vriend(in), de perfecte ouder, onze liefdespartner. Iemand bij wie we ons – ook in bed – veilig en vertrouwd voelen, maar ook verrast en uitgedaagd. “We verwachten alles van één partner”, beaamt Steenhart. “Maar hoe meer je verwacht, hoe eerder je teleurgesteld raakt en hoe minder je in de stemming komt.”

In gesprek

Je seksualiteit is voortdurend in ontwikkeling, zegt Nijman, dus het is niet gek dat je in sommige periodes van je leven minder behoefte aan seks hebt dan in andere. “Daar hoef je je absoluut geen zorgen om te maken. Ik denk dat het veel ruimte en opluchting kan geven om te accepteren dat er periodes mogen zijn waarin er minder zin in seks is.” Maar wat kun je doen als je in zo’n seksloze periode zit, en dat allebei vervelend vindt? Wachten op betere tijden in elk geval niet, zeggen beide experts: de zin in seks komt nooit vanzelf terug. Sterker nog: in veel relaties breidt de afwezigheid van seks zich uit als een olievlek. Steenhart: “Degene die geen zin heeft in seks streelt de ander niet meer, gaat niet meer tegen hem of haar aan liggen in bed en zoent die ander niet meer intiem – uit angst dat hij of zij opgewonden raakt, afgewezen moet worden en daardoor boos of verdrietig wordt. Zo gaan partners steeds meer langs elkaar leven.”

Om niet in die valkuil te stappen zul je uiteindelijk toch, hoe lastig en ongemakkelijk misschien ook, het gesprek met elkaar moeten aangaan. Erken in elk geval dat deze situatie voor jullie allebei lastig is, benadrukt Steenhart: de een voelt zich afgewezen, de ander weet dat ie de ander pijn doet met de afwijzing van seks. “Als je dat uitspreekt en duidelijk maakt dat het om afwijzing van seks gaat, niet om afwijzing van de ander, blijf je weg uit de sfeer van beschuldigingen. Soms moeten er oude patronen aangepakt worden of is een dosis creativiteit en sensualiteit nodig om wat meer spiciness in het geheel te brengen. Anderen hebben het vooral nodig zich weer begeerd te voelen – je niet gewild voelen is nog pijnlijker dan een partner hebben die het niet lukt om klaar te komen. In iedere relatie zijn er weer andere oorzaken en andere behoeften; er is geen standaardoplossing.”

Het gaat erom dat partners zich realiseren wat ze eigenlijk missen doordat er geen seks meer is, zegt de seksuoloog: “Zich begeerd voelen bijvoorbeeld, de mogelijkheid om het hoofd leeg te maken, genieten van elkaar, samen een uniek moment beleven, klaarkomen, zich diep verbonden voelen, enzovoorts. Daar zit vaak waardevolle informatie in, waardoor partners die daarover praten elkaar weer makkelijker kunnen vinden.”

Seksuele triggers

Bedenk in elk geval voordat je het gesprek aangaat wat je nodig hebt van jezelf en die ander, adviseert Nijman, zodat je concreet weet wat je in zo’n lastig gesprek wilt zeggen en bij welke woorden je je comfortabel voelt. “Voor een goede seksuele relatie is het belangrijk om een beeld te hebben van wat jullie willen en belangrijk vinden. Ga daarom ook na in welke situaties jij ontvankelijk bent voor de mogelijkheid tot seks. In een wereld vol stress, chaos, afleiding en andere prioriteiten denk je er waarschijnlijk niet snel aan, en dan gebeurt het ook niet. Onder welke voorwaarden gaan jouw lijf en hoofd ‘aan’? En welke prikkels triggeren jou? Een blik, een aanraking, een fantasie, een herinnering? Om daarachter te komen, kun je bijvoorbeeld erotische verhalen van anderen opzoeken of je eigen fantasieën bedenken – die je overigens nooit met je partner hoeft te delen.”

Steenhart raadt cliënten weleens aan het boek Kom als jezelfvan Emily Nagoski te lezen. “Daarmee kun je meer inzicht krijgen in je eigen seksualiteit, onder andere door invuloefeningen, en je seksuele geschiedenis nagaan. Voor veel vrouwen is dat echt een eyeopener.”

Kom je er samen niet uit, dan kun je altijd nog de hulp van een professional inschakelen. Doe dat liever te vroeg dan te laat, adviseert Steenhart. “Mensen wachten vaak te lang. Onlangs sprak ik een stel van begin veertig, dat al acht jaar niet meer had gevreeën. De drempel om hulp te zoeken was steeds hoger geworden. Zonde. Als ze eerder hadden gedurfd aan elkaar te vragen wat ze precies misten, was het een ander gesprek geworden en hadden ze misschien sneller iets aan die tekorten kunnen doen.”