Biecht van de dag: ik ben best preuts. Je krijgt me met geen stok de sauna in, mijn ouders hebben me voor het laatst bloot gezien toen ik op de peuterschool zat en ik douchte na de gymles gewoon thuis. Toch ben ik als nineties kid opgegroeid in een tijd waarin naaktheid overal te zien was. Wie als kind ooit in slaap in slaap viel voor de tv en na middernacht versuft wakker werd van kreunende softporno-acteurs op SBS6, weet dat er in de jaren negentig veel meer bloot op tv was dan nu. Ook over bloot in de openbare ruimte werd niet moeilijk gedaan. Topless zonnen, borstvoeding geven in het openbaar: het was allemaal dikke prima.

Daar lijken we de laatste jaren meer moeite mee te hebben. Uit onderzoek van het Voedingscentrum bleek bijvoorbeeld in 2016 al dat een derde van de moeders zich erg onprettig voelt bij borstvoeding geven in het openbaar, omdat het niet ‘maatschappelijk geaccepteerd’ zou zijn. Sauna’s hebben speciale badkledingdagen. En jongeren douchen na het sporten met hun onderbroek aan, om maar wat te noemen. Zijn we aan het verpreutsen?

Preuts is prima

Die vraag is niet zo makkelijk te beantwoorden, zegt Inger Leemans. Ze is hoogleraar cultuurgeschiedenis aan de VU en deed onder meer onderzoek naar de geschiedenis van pornografie. “Als je het hebt over ‘verpreutsing’ lijk je een claim te maken over de hele maatschappij, terwijl daarbinnen verschillende sectoren zijn”, vertelt ze. “Vaak zie je dat er enerzijds groepen mensen zijn die aan het verpreutsen zijn, en anderzijds groepen die liberaliseren of seksualiseren. Met één druk op de knop kun je immers online grote hoeveelheden zeer openlijke seksuele data bekijken en downloaden. En er zijn veel films en series waarin personages zijn ontkleed, terwijl dat niks met de plot te maken heeft. Dat viel me bijvoorbeeld erg op in Game of thrones. Anderen gaan zich, bijvoorbeeld uit morele of religieuze afwegingen, juist prudenter gedragen.” Dat woord is misschien beter dan verpreutsing, zegt Leemans, want dat is zo moreel geladen. Terwijl het helemaal niet erg is als je je comfortabeler voelt met je kleren aan. Niemand die je dwingt om met je blote alles in de sauna te gaan zitten. Laat jou lekker preuts zijn, als je je daar prima bij voelt. Toch?

Zeker, zegt Linda Duits, mediawetenschapper aan de Universiteit Utrecht die gespecialiseerd is in seks en gender. Ze verwijst naar de serie Naakt! van omroep Human, waarin Linda de Munck (die zich openlijk over seksualiteit uitspreekt) en Arda Kaya (die zich niet graag blootgeeft) onderzoeken hoe het staat met seksualiteit en schaamte onder Nederlandse jongeren. “Kaya geeft daarin aan: ik hoef helemaal niet zo nodig bloot en progressief op seksueel vlak te zijn. Dat is een heel legitieme positie”, zegt Duits. Er zullen altijd mensen zijn die zich comfortabeler voelen bij bloot en seks dan anderen. Dat wordt overigens deels ingegeven door de cultuur en tijd waarin je leeft, zegt Leemans: je maakt je schaamte alleen zo eigen, dat je dat niet meer doorhebt dat die mede wordt bepaald door die context. Maar individuele verschillen zijn er ook binnen die context altijd, beaamt ze. “De ene persoon is prudenter dan de ander.” Als je ook een notoire thuisdoucher of saunamijder bent: niets om je zorgen over te maken, dus.

Hoe we als maatschappij tegen blootheid en seks aankijken, verschilt met de jaren. “Halverwege de jaren nul waren er grote zorgen over seksualisering”, weet Duits. “Door videoclips zouden jonge meisjes allerlei ideeën krijgen over seks, dus het mocht allemaal wel een tandje minder. Alsof jongeren zich niet gewoon seksueel ontwikkelen, los van die muziekvideo’s. Media werken bovendien niet als een injectienaald. Als je mensen confronteert met blote beelden en progressieve opvattingen over seks, gaan ze die niet massaal overnemen. Mensen denken dan juist: nou nou, moet dat nou?” Nu gebeurt het tegenovergestelde, ziet de wetenschapper: we vragen ons niet af of het allemaal te bloot is, maar of we daarin niet te ver zijn doorgeschoten. “Hoe we over preutsheid denken, gaat in golfbewegingen. Het is altijd een kwestie van: welke stemmen zijn dominant in een bepaalde periode? Soms gaat dat de ene kant op, soms de andere.”

Niks nieuws onder de zon, want die golfbewegingen zijn er al sinds de 17e eeuw. Toen was Nederland de seksshop van Europa, vertelt Leemans: Nederland produceerde pornografische boeken en mensen raakten enorm geïnteresseerd in seks. “In de tweede helft van die eeuw zie je dat één groep radicaal pornografie gaat schrijven en claimt dat je alles moet kunnen zeggen. Een andere groep gaat daar tegenin en verwijt de jeugd hun zeden te verkwanselen, waarop jongeren boos nóg heftigere pornografie gaan schrijven. Die push- en pullbeweging, van verpreutsing en seksualisering tegelijkertijd, is er altijd.”

Net hoe de wind waait

Dat geldt ook voor de tijd waarin we nu leven. Terwijl KLM haar vrouwelijke passagiers verplichtte om hun borst en baby te bedekken tijdens het voeden en sauna’s ook aan badkledingdagen doen – ontwikkelingen die erop wijzen dat we moeite hebben met naakt – klinkt in media ook de boodschap dat we iets moeten doen tegen die zogenaamde verpreutsing. Zo benadrukt een groep jonge feministen dat borsten niet seksueel zijn en is de Free the Nipple-beweging een begrip geworden. Daaruit spreekt de norm: we zouden toleranter en opener moeten zijn. Maar wie bepaalt die norm eigenlijk? “De groep die wordt gehoord in de media, die toegang heeft tot praatprogramma’s en opiniepagina’s”, antwoordt Duits. “Het is moeilijk om tegen die dominante stemmen in te gaan. Toen in 2003 Neuken doe je zo! op tv kwam, was daar vanuit christelijke hoek veel bezwaar tegen, maar dat kreeg bijna geen aandacht. De wind waaide op dat moment anders.”

Of je nou in kamp badkledingdag of naaktsauna zit: het klinkt vreemd dat we al honderden jaren proberen de preutsheid van ons af te schudden, om de kuisheidsgordel vervolgens steeds weer aan te trekken. Je zou denken dat het na de jaren negentig, waarin de softporno op RTL en SBS hoogtij vierde, alleen maar nóg vrijer kon worden. In plaats daarvan vinden we het nu al heftig als er in het realityprogramma Adam zoekt Eva een piemel voorbijflitst. Waarom blijft die norm verschuiven? “De geschiedenis voltrekt zich nou eenmaal niet als een rechte lijn naar boven”, verklaart Duits. “Of er uiteindelijk een stijgende lijn in zit, is zelfs moeilijk te meten. Er is geen onderzoek uit de jaren negentig of nul waaruit blijkt hoe preuts mensen zichzelf vinden. Wel weten we dat jongeren nu later aan seks beginnen dan destijds. Als je preuts niet alleen definieert met tolerantie ten opzichte van bloot en seks, maar ook met eigen gedragingen, zou je dus kunnen zeggen: de jeugd is preutser dan toen. En dat in een tijd waarin er makkelijker toegang is tot porno. Als alles kan, hoeft het misschien niet meer zo.”

Gewoon bloot

Sociale media spelen ook een rol in onze houding ten opzichte van blootheid en seks: Instagram en Facebook zijn Amerikaanse bedrijven, met Amerikaanse waarden – die niet altijd stroken met die van ons. Ter illustratie: toen in de jaren negentig Sex met Angela op tv was, waarin Angela Groothuizen open met jongeren over seks praatte, heeft dat de Amerikaanse kranten gehaald. “Ze vonden die Nederlanders doorgeslagen”, herinnert Duits zich. “Sociale media hebben nu veel macht over wat we zien.” Met een tikkie schizofreen beeld van naaktheid tot gevolg: blote kinderen en vrouwentepels zijn no-go’s, maar opgepoetste lichamen zie je er in overvloed. “Het menselijk lichaam is behoorlijk geseksualiseerd”, vindt Leemans. “Een naakt lichaam wordt meteen in een seksuele context geplaatst. Een foto van schrijver Ilja Leonard Pfeijffer die zich naakt op een bank liet fotograferen voor zijn boek kan eigenlijk al niet: zelfs ‘gewoon bloot’ is al moeilijk. Maar lichamen kunnen ook gewoon lichamen zijn zonder geseksualiseerd te worden.”

Zeker nu er veel zorgen zijn over verpreutsing en er met ludieke protesten als nurse-ins wordt gepleit voor meer openheid, zou je denken dat die boodschap snel doordringt. Maar volgens Leemans wordt het nog een heel proces om af te rekenen met die overseksualisering van het lichaam. “Misschien lukt het door eerst wat prudenter te worden. Om die openheid dan maar een hele tijd niet te tonen, en dat daarna pas weer te doen, op je eigen voorwaarden. Bij jongeren die veel bezig zijn met genderidentiteit zie je dat nu ook: die praten niet te veel over de seksuele daad, omdat het heel kwetsbaar is. Dat kan een teken zijn dat er iets aan het verschuiven is, dat er vrijheid wordt gecreëerd voor andere ontwikkelingen.”

Misschien wordt topless zonnen weer de norm en zien we meer seks terugkomen in films en series – die trend is al voorzichtig ingezet. “Maar daar zal dan ook onvermijdelijk weer een tegenreactie op komen”, zegt Duits. “Ik denk niet dat ik de tijd nog ga meemaken dat iedereen het doodnormaal vindt dat je in het weekend naar orgies gaat en bij warm weer lekker in je blootje loopt. Dat hoeft ook niet. Ik ben erg ingesteld op het benadrukken van positieve aspecten van seks, en wat dat betreft ben ik blijer met hoe het nu gaat dan vijftien jaar geleden.”