Een vriendin die met geld smijt terwijl jij net rondkomt, of een partner die jaloers is omdat jij meer verdient: hoe houd je vriendschappen en relaties gezond als er grote inkomstenverschillen zijn?

“Betaal jij? Jij kunt het makkelijk missen.” Het is een vraag die Marloes (32) weleens gesteld wordt als ze iets onderneemt met vriendinnen. Als grapje, maar toch ook weer niet. Ze heeft een sport gemaakt van weinig uitgeven en veel sparen, waardoor ze meer op haar bankrekening heeft staan dan de rest. Maar voor iedereen betalen wil en doet ze niet. “Meestal zeg ik gewoon dat ik het geld er niet voor overheb. Dat is ook echt zo. Wat me wel stoort, is dat ik die vraag soms krijg van mensen die zelf vooral goed zijn in geld uitgeven.”

Eerlijk zullen we alles delen, is het devies in vriendschappen en relaties. Allebei evenveel betalen aan etentjes, bioscoopbezoek en vakanties lijkt een logische afspraak. Maar als de een veel meer te besteden heeft dan de ander, kan de liefde of gezelligheid flink onder druk komen te staan.

Scheve verhoudingen

“We zijn geneigd vooral om te gaan met mensen die hetzelfde bestedingsniveau hebben als wij”, zegt Erica Verdegaal, econoom en auteur van onder andere Waar doen ze het van? “Vriendschappen tussen arm en rijk kunnen namelijk ongemakkelijke situaties opleveren, als de rekening gesplit moet worden bijvoorbeeld. Je kunt je natuurlijk aan elkaar aanpassen, maar dat is moeilijk als jij degene bent die minder te besteden heeft. Evenveel uitgeven als die ander, aan uitjes of vakanties bijvoorbeeld, wordt dan problematisch.”

Volgens Verdegaal werken niet alleen vriendschappen tussen mensen met vergelijke inkomens, maar ook met vergelijkbare vermogens het beste. Ze verwijst naar een onderzoek onder 550 beleggers over de hele wereld, waaruit blijkt dat driekwart van hen zich zelfs vijandig gedraagt tegenover vrienden die succesvoller beleggen dan zij. “Als je weet dat een vriendin financieel succesvoller is dan jij, kun jij je een sukkel voelen.”

Omgekeerd geldt het ook: als jij meer te besteden hebt dan een goede vriend of vriendin, kun je je verplicht voelen om meer bij te dragen aan alles wat jullie samen ondernemen, of geld uit te lenen als die ander daarom vraagt. Dat laatste kan tot scheve verhoudingen leiden. Verdegaal: “Als je een vriend in financiële nood al wilt helpen, kun je hem vaak beter geld geven dan lenen. Anders loop je het risico dat hij je niet terugbetaalt, omdat hij dat niet kan of vindt dat hij nou eenmaal recht heeft op dat geld. En dan gaat de vriendschap eraan.”

Niet voor niets adviseren heuse ‘prijswinnaarsbegeleiders’ nieuwbakken loterijwinnaars vooral geen geld uit te lenen, omdat dat vriendschappen kan kosten, en het nieuws klein te houden. “Mensen die veel geld winnen merken vaak dat vrienden ineens tegen ze gaan opkijken of juist een hekel aan hen krijgen. Maar ook mensen die ineens hun hele vermogen verliezen, bijvoorbeeld door een verkeerde belegging, raken vaak veel vrienden kwijt.” Verdegaal denkt niet dat mensen een vriendschap snel zullen opzeggen omdat de ander meer verdient of juist weinig te besteden heeft. “Maar geld doet wel veel met vriendschappen.”

Relatiestress

Dat inkomstenverschillen kunnen leiden tot gespannen situaties, weet ook Marieke (45), die bij een bank werkt. Haar vriend is docent en verdient een stuk minder dan zij, heeft schulden en kan slecht met geld omgaan. Zij heeft juist een prima salaris en heeft zelfs een geheime spaarpot met duizenden euro’s. “We hadden van tevoren afgesproken alles samsam te betalen, maar hij houdt elke maand weinig geld over. Dat levert hem stress op. Ik erger me tegelijkertijd aan zijn onverantwoordelijke financiële gedrag. Vakantiegeld, dertiende maand, belastingteruggaven: soms lost hij er een deel van zijn schulden mee af, maar hij gebruikt het vaak om de kroeg in te duiken, leuke dingen te doen of zijn kinderen wat extra’s te geven. Zelf heb ik nooit schulden gehad, hoe zwaar ik het financieel soms ook had. Mijn motto is: wat je niet hebt, kun je ook niet uitgeven.”

Door hun inkomstenverschil kunnen Marieke en haar vriend minder vaak leuke dingen doen dan vroeger. “Ik ga evengoed af en toe naar de sauna of uit eten met vriendinnen, terwijl hij ervan baalt dat hij voor zulke dingen het geld niet heeft. Soms voel ik me schuldig dat ik het financieel beter voor elkaar heb dan mijn vriend, maar hij moet maar even op de blaren zitten.”

Inkomstenverschillen tussen twee partners kunnen heel wat stress in een relatie opleveren, zegt psycholoog Jean-Pierre van de Ven, die gespecialiseerd is in relatietherapie en wiens boek Het moet helemaal anders in maart verschijnt. “Als de ene partner een betere baan of een groter netwerk heeft en meer verdient dan de ander, kan dat zorgen voor een gevoel van ongelijkwaardigheid. Toen ik 25 jaar geleden met dit werk begon, hoorde ik die klacht vooral van vrouwen. Tegenwoordig hebben zij vaak een betere baan en verdienen ze evenveel of meer dan hun man. Ze zijn financieel onafhankelijk van hun partner. Sommige mannen vinden het lastig daarmee om te gaan.”

Dat bevestigt onderzoek van de universiteit van Bath, waarvoor zesduizend Amerikaanse heterokoppels werden gevolgd: veel mannen krijgen het benauwd als hun vriendin of vrouw meer dan veertig procent van het gezamenlijke inkomen binnenhaalt. Als ze financieel afhankelijk van hun partner zijn, ervaren ze zelfs meer druk en stress dan mannen die de kost in hun eentje moeten verdienen. Het vastgeroeste idee dat de man het meeste ‘hoort’ te verdienen en dat vrouwelijke kostwinners nog altijd in de minderheid zijn, helpt ongetwijfeld niet mee.

Onromantisch onderhandelen

Wegduiken als de rekening komt in de hoop dat je rijkere vriend wel betaalt of je salaris verzwijgen voor je partner: het zijn niet de beste manieren om een vriendschap of relatie overeind te houden als er grote inkomstenverschillen zijn.

Maar iemand aan de kant zetten omdat jullie salarissen niet meer matchen, is ook geen optie, toch? “Nee,” vindt psycholoog Van de Ven. “Het blijft een kwestie van onderhandelen, hoe onromantisch of weinig vriendschappelijk het ook klinkt. Daarmee bedoel ik: neem de tijd voor een gesprek waarin jullie je verschil in bestedingsniveau aan de orde stellen. Durf eerlijk te zeggen: ‘Ik vind het lastig dat jij meer verdient, want daardoor voelt het alsof de verhoudingen scheef zijn.’ Dat is niet makkelijk, maar wel nodig als de vriendschap of relatie je lief is.”

Je kunt bijvoorbeeld afspreken dat de beter verdienende partner meer bijdraagt aan de gezamenlijke uitgaven of een gezamenlijke rekening openen. “En wijs niet naar de ander, maar kijk naar je eigen mogelijkheden als je ontevreden bent over jouw inkomsten. Je kunt moeilijk van een ander vragen om minder te gaan werken of een mooie baan op te zeggen.”

Zo’n gesprek is belangrijk, vindt ook Verdegaal, maar garandeert niet dat een vriendschap grote inkomstenverschillen overleeft. “Praten over geld kan leiden tot jaloezie van degene die minder te besteden heeft. Daar moet je vriendschap tegen bestand zijn. En de rijkere van de twee zal zich uiteindelijk moeten aanpassen aan de armere. Als je per se aan je dure gewoontes wilt vasthouden, gaat dat niet.”

Dat merkte ook Inge (35), die met een goede vriendin de gewoonte had om bij te kletsen tijdens een lange avond tafelen in een restaurant. “Vorig jaar vroeg ze heel voorzichtig of ik het ook oké vond om bij haar thuis af te spreken. Haar vriend was ontslagen en bleek diep in de schulden te zitten, waardoor zij de kosten voor de boodschappen en huur op zich had genomen. Sindsdien spreken we bij haar af. Vaak neem ik iets te eten mee en verzorgt zij de wijn. Dat gaat prima; het enige vervelende is dat haar vriend er altijd bij zit. Daardoor voel ik me niet meer vrij om alles te bespreken. Naar de stress om hun financiële toestand durf ik het bijvoorbeeld niet te vragen, want hij weet niet dat ik van zijn schulden weet. Bij mij afspreken vindt zij dan weer onpraktisch, omdat ik wel werk, maar niet woon in de stad waar zij woont.”

Marieke ging het gesprek met haar vriend aan. Met succes: hij zag in dat het roer om moest. Hij begon op aanbiedingen te letten, zegde zijn creditcard op en stopte met geld weggeven. “Als we strak budgetteren en ik mijn geheime spaarpot inzet, kunnen we dit jaar al schuldenvrij zijn.” Zo’n geheime spaarpot vindt econoom Verdegaal overigens niks, omdat ook geheimen het einde van een relatie kunnen betekenen. Maar door het verschil in inkomsten te benoemen – iets wat voor veel mensen taboe is – is de belangrijkste stap gezet, zegt ze. Dat vindt ook Van de Ven. “Het gesprek over jullie inkomstenverschillen aangaan betekent dat je je bewust bent van je financiële achterstand of voorsprong, en dat je verlangt naar verandering.” Praten en afspraken maken, dus. Een kleine investering voor een liefde of vriendschap die je veel waard is.

Evajinek.nl, 8 februari 2020