tekst Kim van der Meulen foto’s Carla Kogelman

Rauw, puur en persoonlijk: zo moeten haar films zijn, zegt documentairemaker Elena Lindemans (43). Voor Vrouw Slaat Man volgde ze door vrouwen mishandelde mannen, die op de vlucht sloegen.

Een vrouw, onherkenbaar in beeld, komt op een man af. Ze schreeuwt, scheldt en slaat hem hard. Hij krimpt ­ineen, zij dreigt met meer. Het zijn opnames die Ludwig, een van de twee hoofdpersonen van Vrouw Slaat Man, maakte toen hij nog met zijn ex-partner samenwoonde.
“Heel moedig dat hij die beelden wil laten zien,” zegt Lindemans. “Dit is de realiteit. Ik zag ooit een reportage over mannenmishandeling van Netwerk, waarin de mannen smurfenstemmen en balkjes voor hun ogen hadden en ­acteurs hun verhalen naspeelden. Dan krijg je precies wat ik niet wilde: dat mensen het niet serieus ­nemen, dat het niet binnenkomt.”

Waarom wilde je een film over mannenmishandeling ­maken?
“Onderwerpen die in de taboesfeer liggen, trekken me erg aan. Omdat ik activistisch ben ingesteld, maar ook vanwege de uitdaging die in zulke onderwerpen zit. Ik wil zoiets vastgrijpen en een zo persoonlijk mogelijke film maken: rauw, puur en persoonlijk. Toen ik in 2008 las dat in Nederland de eerste mannenopvang ter wereld kwam, dacht ik: wat voor mannen zouden daar aankloppen? Dat is in mijn kop blijven hangen. Mannenmishandeling is een groot probleem – in veertig procent van de gevallen van huiselijk geweld in Nederland is het slachtoffer een man. En als er al aandacht voor is, wordt er lacherig over gedaan. Ik wilde een documentaire maken die raakt.”

Was het moeilijk om mannen te vinden die hun verhaal willen vertellen?
“Heel moeilijk. Ik wilde eigenlijk een paar mannen volgen in mijn documentaire, maar van de 35 mannen die ik via de stichtingen voor mannenopvang heb gesproken, wilden er maar twee volledig herkenbaar meewerken. Ze vonden het allemaal belangrijk dat de film er zou komen, maar veel van hen konden of wilden hun verhaal niet op camera vertellen. Ze zaten bijvoorbeeld midden in een ­ruzie over de voogdij, waren te bang voor hun ex en haar familie of vreesden dat ze nooit meer aan de bak zouden komen als ze met hun verhaal op tv kwamen. Het is ook nogal wat waar ik mee kwam: hallo, mag ik je filmen terwijl jij je afschuwelijk voelt? De mannen in die opvang zijn op hun zwakst; de eerste weken komen ze vaak niet eens buiten. Ze hebben tijd nodig om, op een veilige plek en los van hun ex, na te denken over wat hen overkomen is. ­Beide mannen die je in de film ziet, waren de schaamte voorbij. Ze hadden niets meer te verliezen: hun kinderen ­waren de deur al uit of uit huis geplaatst en ze waren ­geïsoleerd geraakt.”

Ludwig zegt in de film niet uit te sluiten dat het weer ‘goedkomt’ tussen hem en zijn gewelddadige ex-vriendin. Snap je dat?
“Ik viel van mijn stoel toen hij dat zei. Ik begreep er niets van, waarop hij een beetje boos werd en zei: ‘Dan begrijp jij niet hoe goed ik het ook heb gehad.’ Ik dacht vaak: waarom blijft een man bij zo’n vrouw? Blijkbaar omdat ze uiteindelijk ook een heel mooie relatie hadden, of gepassioneerde seks. Het ene moment word je in elkaar gebeukt en het volgende moment lig je in elkaars armen, zeiden de mannen. Misschien heeft dat een soort aantrekkingskracht, maar daar kan ik niet bij.”

De vrouwen en hun verhaal blijven buiten beeld in de film. Waarom?
“Dan krijg je een welles-nietesspel. Ik begreep bovendien dat zij de schuld sowieso bij de mannen leggen. ‘Ik ben zo omdat jij naar andere vrouwen kijkt,’ zeggen ze dan. ‘Omdat jij niet terugbelt. Omdat jij te laat thuiskomt.’ Daar ­wilde ik geen ruimte aan geven. Het moest heel zuiver gaan over mannenmishandeling: wat is dat? Wat zijn dat voor mannen? En waarom geven ze geen hengst terug, dan is het toch meteen klaar?”

Waarom doen ze dat niet?
“Zoals Ludwig zegt: ‘Dan hadden we elkaar doodgevochten.’ Pas op het moment dat beide mannen bijna gewurgd werden – de een met een autogordel en de ander met ­blote handen – dachten ze: ik moet hier weg. Heel ­choquerend.”

Zijn er dingen die je verrast hebben?
“De heftigheid en de gewelddadigheid. Mijn beeld van vrouwen is echt veranderd. Het komt niet veel naar buiten, maar ‘wij’ kunnen heel gewelddadig zijn. Verbaal had ik dat nog wel verwacht, maar Ludwig is zo vaak op zijn ogen geslagen dat hij aan beide ogen glasvochtmembraanloslating heeft en daardoor met zonnig weer nu ­diffuus ziet. Een andere man vertelde me dat zijn ex in het eten spuugde en hem dwong dat op te eten. Sadistisch. En vrouwen zijn goed in het geweld verbergen.”

Kun je een onderwerp makkelijk loslaten als het filmen erop zit?
“Nou, het maken van deze documentaire blijft wel lang bij me. Niet vanwege de heftigheid, maar omdat ik het heel intensief heb gemaakt. De mannen en ik vertrouwen ­elkaar, en ik vind het bewonderenswaardig dat ze hun verhaal zo open en eerlijk vertellen. We hebben een band opgebouwd. Dat is als regisseur soms ook moeilijk. Ik volg ze in hun proces, maar sta soms met lede ogen toe te kijken. Louis, de andere man in de film, kreeg bijvoorbeeld weer contact met zijn ex. Toen wilde ik er bijna voor springen: niet doen! Maar ik ben niet zijn therapeut en niet zijn dochter. Ik ben heel betrokken, maar ben in eerste instantie documentairemaker.”

Je vorige documentaire, Moeders Springen Niet Van Flats, ging over de zelfmoord van je moeder en stelde het ­euthanasiebeleid aan de kaak. Was het intensiever om die te maken?
“Dat was wel vergelijkbaar, hoor. Van die film heb ik misschien vier keer wakker gelegen. Mijn zus en de vriend van mijn moeder wilden eerst niet meewerken en ik vroeg me af: wat ben ik toch aan het opschudden? Krijgen we er geen last van als we dit gaan oprakelen? Maar van deze documentaire heb ik wel twintig slapeloze nachten ­gehad. Krijg ik het wel rond, gaat het me lukken die mannen te vinden, gaan ze zich niet terugtrekken? Ik moest en zou deze film maken, maar je kunt moeilijk iemand dwingen. En dan waren er nog allerlei gevoeligheden waar ik niets over kan zeggen. Ik denk dat ik maandagavond pas weer lekker slaap.”

Wanneer is je missie geslaagd?
“Als het probleem serieus wordt genomen. Mannen kunnen óók te lief en zorgzaam zijn.”

Vrouw Slaat Man, maandag 18 september om 20.55 uur, NPO 2.

Elena Lindemans (43) is documentairemaker, presentator en journalist. Ze maakte onder andere afleveringen van de documentairereeks De Muur en ­presenteert het duurzaamheidsprogramma Groen Licht voor BNNVARA . Ze maakte verder de documentaires Hallo Wereld, Hier Olieramp en het veelgeprezen Moeders Springen Niet Van Flats.

Mannenmishandeling
In 40 procent van de gevallen van huiselijk geweld is het slachtoffer een man, blijkt uit overheidsonderzoek. Het gaat hierbij onder andere om ­fysieke of psychische mishandeling, verwaarlozing en vernedering. In ­Nederland bestaan zes mannenopvanghuizen, waar jaarlijks plaats is voor honderd mannen. Volgens ­onderzoek van GfK in opdracht van BNNVARA weet 51 procent van de Nederlanders van het ­bestaan van mannenopvanghuizen, terwijl 98 procent van blijf-van-mijn-lijfhuizen voor vrouwen op de hoogte is. Uit het onderzoek blijkt dat 4 procent van de ondervraagden vermoedt dat een man in hun omgeving slachtoffer is van huiselijk geweld.

Het Parool, 12 september 2017