“We hebben James Bond allemaal ouder zien worden, terwijl zijn vriendinnen steeds jonger werden”, zei actrice Helen Mirren in 2015 geërgerd tegen The Guardian. De krant vroeg haar wat ze vond van het nieuws dat Maggie Gyllenhaal, toen 37 jaar, te oud werd bevonden om de vriendin van een 55-jarige acteur te spelen – ze was blijkbaar al over the hill. Mirren had er geen goed woord voor over. “Fucking outrageous“, noemde ze de leeftijdsdiscriminatie tegenover oudere vrouwen in haar business. Komt daar al eens verandering in?

Babyface met rimpels

Het is een regel die al opgaat zolang Hollywood bestaat: vrouwen boven de 40 zijn op het witte doek uitgespeeld, terwijl mannen nog tot op late leeftijd hoofdrollen in de wacht slepen. Een principe dat niet alleen filmkoppels met gigantische leeftijdsverschillen oplevert, maar nog altijd zorgt voor lachwekkende castingkeuzes: Apple TV+ maakte onlangs nog bekend een 35-jarige actrice te casten als moeder van een 25-jarige acteur. Angelina Jolie speelde in Hollywoodflop Alexander ooit de moeder van Colin Farrell, terwijl ze maar één jaar ouder is. En Sally Fields ging in zes jaar tijd van Tom Hanks’ love interest (Punchline) naar Tom Hanks’ moeder (Forrest Gump). Ze nuanceerde dat onlangs, maar gaf wel toe dat er wel degelijk ageism is in de filmwereld. Niet élke actrice is uitgerangeerd na de 40, bewijzen Helen Mirren, Meryl Streep en Judi Dench (die twee jaar geleden nog het oudste Vogue-covermodel ooit werd). Maar de meeste hoofdrollen gaan toch echt naar twintigers en dertigers.

“Op het moment dat actrices ogen alsof ze ouder zijn dan een jaar of 30, krijgen ze doorgaans de rol van tante, buurvrouw en moeder”, zegt Dan Hassler-Forest, docent en onderzoeker Mediastudies aan de Universiteit Utrecht. “Ondersteunende rollen, geen hoofdrollen. Dat is Hollywoodlogica: mannen mogen ouder worden, vrouwen moeten dezelfde leeftijd houden. We leven al eeuwen in een patriarchale cultuur, waarin concepten als macht, wijsheid en autoriteit zijn gekoppeld aan mannelijkheid en dingen als emotie en begeerlijkheid aan vrouwelijkheid. Mannen worden daarbij niet op hun jeugdigheid aangesproken, vrouwen wel. Vanuit het akelige en conservatieve idee ‘hoe vruchtbaarder, hoe aantrekkelijker’ staan vrouwen onder druk om zo lang mogelijk jong te blijven lijken. Mannen worden niet op diezelfde schaal beoordeeld.”

Acteurs krijgen ook weleens kritiek op hun ouder wordende uiterlijk, vult filmjournalist Floortje Smit aan: zo wordt Leonardo DiCaprio soms een ‘babyface met rimpels’ genoemd. Maar de rimpels en grijze haren van George Clooney worden hartstikke mooi gevonden en Sean Connery werd tot op hoge leeftijd gezien als een sekssymbool. “Ouder worden is voor iederéén lastig in Hollywood, omdat daar op een verknipte manier naar wordt gekeken”, zegt Smit. “Maar de druk om er jong uit te zien is voor vrouwen veel groter, net als in het echte leven. Kijk maar naar Nicole Kidman, die op haar 54ste onlangs nog op de cover van Vanity Fair stond in een schoolmeisjes-outfit. Sommigen vonden haar er geweldig uitzien, maar ze kreeg ook veel kritiek: gebotoxt, te gefotoshopt. We verwachten dat actrices gevangen zijn in een soort leeftijdsloosheid, maar we willen niet zien dat ze botox hebben gebruikt. Je ziet weinig oudere vrouwen met rimpels, met sex appeal of met imperfecte lijven. De representatie van het imperfecte is er niet in Hollywood.”

Seksloze personages

Actrices die volgens Hollywoodnormen zijn uitgeblust, moeten het niet doen met kleine, maar ook nog eens superstereotiepe rollen. Vrouwelijke personages van vijftigplus worden veel vaker dan mannelijke leeftijdsgenoten neergezet als ‘seniel, zwak, aan huis gebonden, eenzaam en fysiek inactief’, luidde de deprimerende conclusie van een groot onderzoek uit 2019 (een jaar waarin trouwens welgeteld núl vrouwelijke vijftigplussers een hoofdrol in een blockbuster hadden). Gevoel voor mode of een seksleven hebben deze personages ook vaak niet meer. Ze hebben hun last fuckable day gehad, zoals Amy Schumer het eens noemde in een hilarische sketch (‘In het leven van elke actrice komt een moment dat de media besluiten dat je niet meer geloofwaardig ‘fuckable’ bent’).

Je kunt je natuurlijk afvragen: waarom is het erg dat we zo weinig leading ladies van veertigplus zien in films? We weten toch ook wel dat films niet de werkelijkheid weergeven? “Tuurlijk”, antwoordt filmjournalist Smit, “maar nu lijkt het alsof die hele leeftijdscategorie niet bestaat, alsof vrouwen van 40 niet interessant genoeg zijn om een film over te maken. Bovendien krijg je de boodschap mee: zodra je rimpels krijgt of überhaupt ouder wordt, tel je als vrouw niet meer mee. Al geldt dat in de echte wereld misschien ook wel – waarom verven zoveel vrouwen hun grijze haar?” Het idee dat vrouwen er jong uit moeten zien is niet bedacht door Hollywood, maar films benadrukken die boodschap wel voortdurend. “Ageism is een probleem van de hele samenleving”, zegt Melissa Silverstein, oprichter van Women and Hollywood, een site over genderdiversiteit en inclusie in de filmindustrie. “Maar Hollywood versterkt dit probleem door het zo zichtbaar te maken in films. De focus ligt sowieso op mannen, en verhalen vanuit een mannelijk perspectief. We moeten die verhalen meer rond vrouwen centreren, zodat de filmindustrie representatiever wordt en de echte wereld meer weerspiegelt.”

Netflix doet het beter

Heel even leek er iets te veranderen: zo’n twintig jaar geleden waren romcoms met actrices als Diane Keaton en Goldie Hawn ontzettend populair. “Die wisten een ouder publiek naar de bioscoop te trekken en lieten jongere kijkers zien: kijk, ook boven de 40 kun je een seksleven hebben”, zegt Hassler-Forest. “Dat thema zie je in sommige series nog wel terug – ik heb de afgelopen weken nog met plezier gekeken naar het Sex and the city-vervolg And just like that op HBO. Daarin bespreken de hoofdrolspelers: we zijn nog steeds zo leuk als vroeger, maar duidelijk niet meer zo jong. Wat betekent dat? Zijn we minder relevant geworden? Maar aan dat genre waagt Hollywood zich nauwelijks meer. Ze zijn bang geworden om in te zetten op kleine, originele producties en richten zich op jonge mensen, die vooral naar de bioscoop komen voor horrorfilms en om Marvel-films in 3D te zien.”

In arthousefilms is doorgaans wél meer ruimte voor lichamen, leeftijden en vrouwenrollen die afwijken van de picture perfect Hollywoodnorm. Denk aan The lost daughter, het geweldige regiedebuut van Maggie Gyllenhaal (goeie revanche voor dat oordeel ‘te oud om superjonge vriendin te spelen’), waarin de al even geweldige veertiger Olivia Colman een professor speelt die geen voldoening haalt uit het moederschap. Heel verfrissend. Maar ja, zo’n film trekt dan weer niet zulke volle zalen als de nieuwe Bond- of Marvel-film. “Hollywoodfilms hebben een veel groter bereik dan de kleinere films die misschien een meer diverse cast hebben”, zegt Silverstein.

Verandering gaat zo traag als stroop in Hollywood, zoals ook blijkt uit het streven van filmstudio’s om 4 procent meer vrouwen achter de camera te krijgen (jaja, aim high). Heeft het dan helemaal geen zin gehad dat actrices als Amy Poehler, Jennifer Aniston en Dakota Johnson (die het ‘fucking brutal’ noemde dat haar moeder Melanie Griffith ineens geen werk meer kreeg) zich de laatste jaren uitspraken tegen ageism? Het is een mooi signaal, maar Hassler-Forest betwijfelt of er op korte termijn iets gaat veranderen. “Er zijn nog steeds te weinig rollen voor vrouwen boven de pakweg 35 jaar”, zegt hij. Maar streaming-diensten hebben wel voor een verschuiving gezorgd. Zo sleepte Gillian Anderson vorig jaar op haar 52ste een Emmy in de wacht voor haar rol als Margaret Thatcher in The Crown. En Kate Winslet stond erop dat haar hoofdpersonage in The mare of Easttown eruitzag zoals zij: als een 45-jarige. Zij sprak zich al vaker uit tegen onbereikbare schoonheidsidealen. “Op HBO en Netflix zie je veel meer variatie en diversiteit dan in hedendaagse Hollywoodfilms. Je vindt er films en series over homoseksualiteit, transmensen, series met een overwegend zwarte cast. De impact van die producties is alleen kleiner, omdat ze door een kleiner publiek worden bekeken.”

Volgens Silverstein gloort er toch een beetje hoop. “Er begint langzaam maar zeker wat meer aandacht voor te komen in Hollywood”, zegt ze, en verwijst naar de film Good luck to you, Leo Grande die binnenkort uitkomt. Die gaat over een weduwe die zin heeft in seks, een veel jongere escort regelt en haar zelfvertrouwen opkrikt. Inclusief full-frontal naaktscènes, exclusief Photoshop. In een interview zei hoofdrolspeelster Emma Thompson dat ze het een uitdaging vond om op haar 62ste uit de kleren te gaan in een film, omdat we niet meer gewend zijn aan het zien van onbewerkte lichamen op het witte doek. Maar: ‘Ik snap echt niet waarom je in jezelf zou laten snijden om maar niet te tonen wat je nou eenmaal aan het doen bent: ouder worden.’ Silverstein hoopt dat we met zo’n film weer een stapje verder komen bij een nieuw narratief: dat vrouwen van alle leeftijden gehoord mogen worden. “Hopelijk brengt het een gesprek op gang over de vraag waarom we vrouwen van alle leeftijden, lichamen en etniciteiten in de hele entertainmentindustrie moeten zien.”