Toen je maanden geleden die vakantie boekte, lag je agenda nog voor je open. Die laatste klussen op het werk zou je moeiteloos en ruim op tijd afmaken, je zou keihard nee zeggen tegen nieuwe taken en alvast broeden op een jaloersmakend, doch zakelijk out-of-office-bericht. En nu zit je toch weer op het allerlaatste moment veel te veel werk af te ronden in veel te weinig tijd. Na zo’n volgepropte laatste week voor je vakantie ben je pas écht toe aan vakantie. Herkenbaar? Je bent niet de enige (sprak de auteur, die laatst nog in de Thalys een artikel aftikte, na de hele nacht aan een ander stuk gewerkt te hebben). Hoe komt het toch dat we ons over de kop werken voordat we op vakantie gaan? En: is daar iets tegen te doen?

Acute stress

Dat je alles nog wel af denkt te krijgen in die laatste paar dagen voor de vakantie – en dat dat vaak niet lukt – is niet zo gek. “Veel mensen overschatten zichzelf een beetje”, zegt psycholoog en burn-outcoach Eugénie Oomes. “Ze voelen zich verantwoordelijk voor hun werk: ze moeten en willen nog van alles afmaken voordat ze weggaan, dat vinden ze wel zo netjes. Maar waar taken die niet af komen normaal gesproken kunnen doorschuiven naar de volgende werkweek, blijven die nu meteen twee of drie weken liggen. Iets niet afkrijgen is niet erg als je het over een paar dagen kunt oppakken. Als er zo’n groot gat valt, voelt dat anders.”

We proberen al het werk dat in die vrije weken zou vallen alvast te doen voordat we vertrekken, náást het werk dat toch al moest gebeuren. Geen wonder dat je dan gestrest aan die vakantie begint. Niet bepaald een relaxt begin van je romantische weekje Parijs of rondreis door de VS, maar kan het ook kwaad? “Vlak voor de vakantie stress hebben hoeft helemaal niet erg te zijn”, antwoordt Oomes. “Als het acute stress is, tenminste. Als je even ontzettend hard werkt voordat je vertrekt en op je laatste werkdag preciés om 17.00 uur je laatste mail verstuurt en je out-of-office aanzet, valt de stress van je af. Dat voelt lekker. Je hebt een sprintje getrokken en de bus gehaald.”

Aan een beetje stress voordat je op vakantie gaat, ontkom je meestal niet, zegt Jan Jaap Verolme, die als stressadviseur in het bedrijfsleven werkt en Handboek stress te lijf schreef. En daar is niks mis mee, beaamt hij. “Stress is tot op zekere hoogte functioneel en van belang om optimaal te presteren. Maar dat werkt alleen als stressvolle periodes worden afgewisseld met rustige periodes, waarbij je de batterij kunt opladen. Ontstressen is ongelooflijk belangrijk: je komt los van je werk, ontspant en kunt daarna weer met nieuwe energie aan de slag.”

Ben je de eerste dagen van de vakantie nog bezig dat gestreste alles-moet-snel-af-gevoel kwijt te raken, dan is dat een teken dat die batterij al te leeg was. “Dan heb je te maken met langdurige stress, die zich al langer in je lichaam aan het opbouwen is”, zegt Oomes. Dat hoeft trouwens niet per se stress te zijn die is veroorzaakt door je werk. Maar die uit zich wel makkelijk op werkgebied. “Daar staat druk op”, verklaart Oomes. “Er wordt iets van je verwacht op je werk; je moet leveren op een bepaald niveau.” Ook ziek worden op de eerste dagen van je vakantie kan een teken zijn van langdurige stress. Oftewel: je spreekt je energiereserves normaal gesproken al zoveel aan, dat je die pre-vakantie-werkpiek er eigenlijk niet bij kunt hebben. “Je veert dan niet meer snel terug”, legt Oomes uit. “Dan is het tijd om na je vakantie te werken aan een betere afwisseling tussen inspanning, ontspanning en rust.”

Je bent niet onmisbaar

Je kunt je afvragen waarom we onszelf überhaupt over de kop werken voordat we vertrekken: kunnen we de boel niet gewoon de boel laten? Volgens Verolme overschatten we niet alleen hoeveel werk we in die laatste week kunnen proppen, maar ook iets anders: hoe belangrijk we zijn voor onze werkgever. “Voor veel mensen is werk onderdeel van hun identiteit geworden”, zegt hij. “Dan is het moeilijk te accepteren dat de organisatie ook zonder jou kan. Maar je kunt er heus wel een paar weken tussenuit. Zeker als collega’s je werk kunnen opvangen. Of als een collega het aanspreekpunt is tijdens je afwezigheid en tegen anderen kan zeggen: ‘Nu even niet, over drie weken is mijn collega weer met een opgeladen batterij beschikbaar’. Maar sommige mensen delegeren moeizaam, omdat ze vinden dat ze het werk zelf beter kunnen doen. Of ze vinden zichzelf onmisbaar in hun organisatie.”

Hoe makkelijk (of moeilijk) je los kunt komen van je werk, heeft niet alleen te maken met je persoonlijkheid en verantwoordelijkheidsgevoel: de bedrijfscultuur waarin je werkt speelt ook een rol. “Workaholics hebben vaak een extra zetje nodig om los te komen van het werk”, zegt Verolme. “Als jij perfectionistisch bent en je in de week voor de vakantie een slag in de rondte werkt om met een gerust hart op vakantie te gaan, helpt het als je een leidinggevende hebt die daar oog voor heeft. Die kan je helpen je werk geleidelijk af te bouwen, zodat je redelijk ontspannen kunt vertrekken.” In een gezonde organisatiecultuur wordt zo’n stressvolle laatste werkweek ontmoedigd, zegt Verolme. Daar zou je niet moeten horen: ‘Kun je dit ook nog even doen voor je vertrekt?’. Maar: ‘Laat mij dat maar even doen, jij zit in de afbouw voor je vakantie’. Wishful thinking misschien, want bij sommige bedrijven wordt vakantie vooral gezien als een noodzakelijke, maar ietwat vervelende onderbreking van de werkzaamheden, weet Verolme. “Bij sommige organisaties wordt alsmaar ‘aan’ staan verheerlijkt, maar het is niet gezond om op vakantie op halve kracht door te werken. Vakantie hoort echt vakantie te zijn.” Ook als zzp’er kan het lastig zijn om afstand te nemen van je werk.

Dat weet Ilona Dieleman (41) uit ervaring. Ze werkt als zelfstandige en kan haar werk niet zomaar aan iemand overdragen. “Ik stond op vakantie steeds in stand-by-modus”, vertelt ze. “Doordat ik nooit 100 procent kon uitpluggen van mijn werk, kon ik ook nooit 100 procent genieten van mijn vakantie.” Ze haalde onder meer inspiratie uit het boek Grip van Rick Pastoor, vol tips om meer structuur aan te brengen in je werkweek. “Ik ben bewuster gaan plannen”, zegt ze. “Nu kijk ik elke week twee weken vooruit in mijn agenda: wat staat me te wachten, welke taken horen daarbij, wat heeft prioriteit? Wat kan ik wegstrepen of uitbesteden? Ik probeer afspraken ruimer te plannen en werk met focusuren. Dan zet ik alle notificaties uit en gaat mijn telefoon op vliegtuigmodus, zodat ik zonder afleiding kan doorwerken.” Haar komende vakantie, eind juli, gaat ze hierdoor een stuk geruster tegemoet. “Ik heb al heel wat zaken afgerond door vooruit te plannen, neem geen nieuwe dingen meer aan en communiceer duidelijk wanneer ik er niet ben. En ik heb alvast een planning gemaakt voor na de vakantie. Dat geeft ook rust.”

Begin op tijd

Ook Soraya Koendjbiharie (34) gaat met een geruster gevoel op vakantie sinds ze voor vertrek al nadenkt wat er nu nog moet gebeuren en wat ook wel later kan. Geen overbodige luxe, want ze gaat nogal eens op vakantie – ze maakt jaarlijks rustig tien reizen naar haar favoriete vakantieland Griekenland. “Een paar jaar geleden werkte ik vijftig uur per week, behaalde ik drie promoties in drie jaar tijd en vond ik het moeilijk om mijn werk los te laten en echt te genieten van mijn vakanties”, vertelt ze. “Dan had ik vrij, zat ik lekker in de zon op een bankje in Athene en voelde ik me toch heel onrustig. Toen ik weer in Nederland was, heb ik een geprobeerd een weekend niet te werken en na te gaan hoe ik me daar rustiger bij kon voelen. Ik merkte dat het hielp om van tevoren een brain dump te maken. Dat doe ik nu nog steeds: in tien, vijftien minuten schrijf ik alle taken op die in mijn hoofd zitten, werk en privé – van een klant mailen tot de planten water geven. Dan is dat uit mijn hoofd. De belangrijkste drie vis ik eruit en plan ik alvast in voor mijn eerste werkdag na de vakantie. Zo ontkoppel ik echt van mijn werk.”

Lijstjes maken is een goed idee, vindt Jan Jaap Verolme. Hij raadt aan om vier weken voor vertrek alvast een to-do-lijstje te maken – en meteen te beginnen met het afvinken daarvan. Laat collega’s en klanten een maand van tevoren al weten wanneer je afwezig bent. “En zet in je out-of-office niet dat je je mail onregelmatig leest, maar dat je je mail niét leest, en bij wie mensen tot die tijd terechtkunnen. Verbied jezelf om je mail te checken en vraag dat ook van je partner. Als je behoefte hebt om zakelijk ‘online’ te gaan, maak dan direct een lange wandeling of doe iets anders, maar geef in elk geval niet toe aan die behoefte.”

Probeer de laatste dagen voor je vertrek een zo leeg mogelijke agenda te hebben – geen belangrijke of lange meetings inplannen, dus. En houd ruimte in je agenda voor onverwachte zaken, vult Eugénie Oomes aan. “Draag niet al je taken over op de laatste dag voor je vakantie, maar begin daar ook ruim op tijd mee. Dan kun je op een rustig tempo blijven werken en de verantwoordelijkheid over je werk bewust loslaten. Als je gestrest bent, lukt dat vaak niet meer. Dan kun je alleen maar denken: ik moet heel hard werken om dit af te krijgen.”

Loslaten

Dan is nog de vraag hoeveel tijd nodig is om even los te komen van je werk. Kom je uitgeruster terug van drie weken vakantie dan van een weekje weg? Een langere vakantie kan zeker helpen om écht tot rust te komen, antwoordt Oomes. Al is het wel afhankelijk van hoe je de vakantie invult. “Als je gaat bergbeklimmen, kun je je verkwikt voelen: je bent buiten, in de natuur, in beweging. Maar intensief bewegen kost veel energie, dus dat is geen aanrader als alles je al veel energie kost. Dan kun je beter een wandeling maken en je zintuigen flink aan het werk zetten: wat hoor je, wat zie je om je heen? In het ‘nu’ zijn kan heel ontspannend zijn.” Een lange zomervakantie is niet altijd zaligmakend, vult Verolme aan: “Als het niet zo goed gaat in je relatie of er onverwerkt leed of irritaties binnen het gezin spelen, kan het nogal een uitdaging zijn om samen drie weken lang op een snikhete camping in Spanje te zitten. Je moet goed kijken naar de privéomstandigheden.”

Waar je ook naartoe gaat en hoelang je ook wegblijft: probeer niet alleen je werk los te laten, maar ook het streven naar de perfecte vakantie. Neem al die prachtige foto’s op sociale media met een flinke korrel zout en stap af van het idee dat je vakantie een aaneenschakeling moet zijn van bijzondere ervaringen, ontmoetingen en schitterende vergezichten, zegt Verolme. “Het leven is niet perfect, dat zal tijdens je vakantie niet veel anders zijn. Maar het is wél de gelegenheid om eens op een andere manier naar je leven te kijken, afstand te nemen, lekker uit te rusten en je te realiseren dat echt geluk ligt in de verbinding met de ander. Je liefde, je naasten of bijzondere ontmoetingen tijdens je vakantie.”