Een geordende kledingkast, grip op je werkdruk, hulp bij afvallen of gewoon ‘vitaler en gelukkiger leven’: voor elke wens is wel een coach te vinden. Maar hoe maak je een keuze uit de ruim 63.000 zelfstandig coaches die Nederland telt?

‘Vanaf nu werk ik naast mijn werk als communicatieadviseur ook als coach.’ ‘Trots vertel ik hier graag dat ik mijzelf nu ook Certified Strength Coach mag noemen.’ ‘Als vrouwencoach ga ik moeders coachen die onzeker en verdrietig zijn.’ Op LinkedIn is het dagelijkse kost: communicatiemedewerkers, advocaten, verloskundigen en andere professionals die aankondigen het roer om te gooien en coach te worden.

Een moedige beslissing in een overvolle markt: met meer dan 63.000 coaches in het register van de Kamer van Koophandel kun je je afvragen of de vraag wel groot genoeg is. In vijf jaar nam het aantal coaches met 66% toe, en dan vooral het aantal onderwijs-, burn-out- en stresscoaches. Maar kunnen al die coaches ook goed coachen? Wie ziet daarop toe? En waar moet je op letten als je hulp zoekt, bijvoorbeeld bij een burn-out?

Glimlachen tegen depressie
Mocht je je afvragen of iemand die gisteren nog pr-medewerker was zich vandaag zomaar burn-outcoach mag noemen: ja, dat mag. Coach is geen beschermd beroep, in tegenstelling tot psychotherapeut en psychiater. “Vooral tijdens de recessie zijn veel mensen voor zichzelf begonnen als coach,” zegt Marieke Bendeler van StiR (Stichting Registratie), een onafhankelijke stichting die beroepsregistraties van coaches en andere professioneel begeleiders bijhoudt. “Ze kwamen op straat te staan, hadden moeite om aan het werk te komen en besloten dit eens te proberen. Mensen met onvoldoende opleiding en ervaring zetten zich in de markt als coach, terwijl de coachee – degene die gecoacht wordt – door die wildgroei geen idee had bij wie hij terechtkwam.”

Bendeler vermoedt dat veel van deze coaches inmiddels een andere baan hebben gevonden terwijl ze nog wel staan ingeschreven bij de KvK, maar toch is die wildgroei aan coaches niet zonder risico’s, zegt ze. “Ik geloof best dat er mensen zijn die iemand goed kunnen begeleiden zonder daarvoor geleerd te hebben; denk aan iemand die jarenlang in het bedrijfsleven heeft gewerkt en nu anderen helpt hogerop te komen in dat veld. Al kun je met de juiste theoretische achtergrond wel uit veel meer kennis putten. In negen van de tien gevallen is er niks aan de hand als je gecoacht wordt door iemand zonder die theoretische kennis. Maar als het fout gaat, gaat het ook héél fout.”

Dat liet tv-programma Rambamonlangs nog zien: een dubieuze coach raadde zijn depressieve patiënt aan wat vaker te nepglimlachen, vroeg niet door en raadde antidepressiva af. “Tenenkrommend,” vond Bendeler. “Als coach moet je weten met welke problematiek je te maken hebt. Als iemand psychische problemen heeft, kun je niet helpen. Doe je dat toch, dan kunnen de gevolgen groot zijn.”

Burn-outklachten
Volgens de cijfers van de KvK zijn er inmiddels zo’n 4500 burn-outcoaches, terwijl niet eens bekend is hoe een burn-out het beste behandeld kan worden. “Burn-out is een ingewikkeld concept dat nog niet zo lang bestaat,” zegt Christiaan Vinkers, psychiater en stressonderzoeker bij het Amsterdam UMC. “We weten niet goed wat het is. Sommige mensen hebben lichte stressklachten, anderen vallen uit omdat ze te veel stress hebben. Dat noemen we allemaal burn-outklachten, maar er is vanuit de wetenschap heel veel overlap met depressie en angst.

Of het een echte aandoening is weten we niet, en ook niet wie er kwetsbaar voor is. Ik ben psychiater en werk op een polikliniek depressie, maar zou niet goed weten hoe ik een burn-out van een depressie moet onderscheiden. Dat betekent niet dat de klachten en het lijden niet reëel zijn, maar we doen nu net alsof we weten wat burn-out is en springen dan snel naar oplossingen en verklaringen die vaak veel te simpel zijn. Daar heeft iemand met ernstige burn-outklachten niets aan. Als we niet goed weten wat burn-out is en hoe het veroorzaakt wordt, hoe weet je dan hoe je het aan moet pakken?”

Daar denken sommige – al dan niet onopgeleide – coaches anders over. Je hoeft maar even te googelen of je stuit op ‘burn-out survivors’ die anderen op basis van hun eigen ervaring ‘in hun kracht zetten’, coaches die mensen met ernstige stress- en depressieve klachten dankzij hypnose ‘op unieke wijze weer echt te leren leven’ en ervaringsdeskundigen die mensen ‘op reis naar zichzelf’ sturen om ‘de beste versie van zichzelf’ te worden.

“Er is een wildgroei aan uiteenlopende behandelingen ontstaan waar weinig wetenschappelijk bewijs voor is,” zegt Vinkers. “Als ik zelf een burn-out had, zou ik het lastig vinden het kaf van het koren te scheiden. Er bestaan geen unieke oplossingen of gouden tips tegen stress. Iedereen heeft een eigen stressprofiel, dat wordt bepaald door biologische aanleg, hoe je als persoon in elkaar zit en wat je hebt meegemaakt.”

Kwetsbaar
Een goede coach weet wat hij kan, maar ook wanneer-ie moet doorverwijzen. Maar bij welk probleem moet je bij wie terecht? “Een coach is oplossingsgericht en biedt praktische, kortdurende hulp. Een psycholoog heeft een meer probleemgerichte benadering,” legt Miriam Oude Wolbers uit. Zij is coach en bestuurslid van NOBCO, de grootste beroepsorganisatie voor professionele coaches in Nederland. “Elke goede coach laat mensen naar hun eigen mogelijkheden kijken om tot de gewenste gedragsverandering te komen.”

De bij NOBCO ingeschreven burn-outcoaches hebben volgens Oude Wolbers allemaal een passende opleiding afgerond. Zelf hersteld zijn van een burn-out is niet genoeg om anderen te helpen. “Iemand die een burn-out heeft, is vaak erg kwetsbaar. Als een coach puur op basis van eigen ervaring werkt, bestaat het gevaar dat-ie persoonlijke zaken op de coachee projecteert en hem of haar een verkeerde richting op stuurt. Hoe je die projectie voorkomt, leer je op elke gedegen coachopleiding. Om mensen te coachen, moet je meer kunnen dan alleen goed met anderen kunnen praten.”

Alle coaches die bij NOBCO zijn aangesloten, moeten zich houden aan de internationale ethische code (IEC). Hierin staat ook dat coaches moeten doorverwijzen als hun coachee een andere vorm van hulp nodig heeft. Nog een reden om te kiezen voor een coach die is ingeschreven bij een beroepsorganisatie: wie niet tevreden is, kan een klacht indienen. “We hebben een klachtencommissie, die dan met beide partijen in gesprek gaat en beoordeelt of de coach heeft gehandeld volgens die ethische code,” zegt Oude Wolbers. Blijkt die klacht gegrond, dan kan dat consequenties hebben voor de coach – die krijgt bijvoorbeeld een waarschuwing of berisping.”

Genoeg vlieguren
Ga je op zoek naar een coach, dan is het belangrijk om te weten waar je precies aan wilt werken. Heb je moeite met je kledingkast organiseren, wil je beter worden in keuzes maken, wil je met iemand sparren over je loopbaan? Maar zelfs als je dat weet, is de keuze reuze: er zijn kindercoaches, opruimcoaches, ezelcoaches, danscoaches, wandelcoaches, keuzecoaches, vrouwencoaches, mannencoaches, loopbaancoaches, liefdescoaches en lifecoaches. En die kunnen ook nog eens zijn aangesloten bij uiteenlopende beroepsorganisaties, verschillende certificeringen hebben en allemaal hun eigen methodiek toepassen.

“Een goede coach kiest de methodiek die het beste past bij jou en je doelen,” zegt Oude Wolbers. Als je op het Europese kwaliteitskeurmerk EIA let, weet je dat je met een professional te maken hebt. “Coaches met dat keurmerk moeten een portfolio aanleveren waarin onder andere hun afgeronde opleiding en aantal coachuren staan. Een onafhankelijke partij beoordeelt dit.” Bij StiR, dat weer een eigen keurmerk en opleidingenlijst heeft, wordt ook gecontroleerd of coaches voldoende doen om up-to-date te blijven. Elke vijf jaar moeten ze zich laten herregistreren: coaches moeten dan bewijzen dat ze genoeg hebben gedaan aan bij- en nascholingsactiviteiten en voldoende vlieguren hebben gemaakt.

Ook bij Coachfinder, een initiatief van Psychologie Magazine, worden coaches pas toegelaten als ze zijn ingeschreven bij een beroepsorganisatie en/of de juiste opleiding hebben afgerond. “Een cursus van een paar dagen om coach te worden vinden we echt onvoldoende,” zegt business owner Thijs Out van Coachfinder. Lidmaatschap kost 27 euro per maand – daar zitten cursussen en een abonnement op het tijdschrift bij. Deze database heeft dus een commercieel tintje, maar dat betekent volgens Out niet dat iedereen zomaar lid kan worden. “Vijftien procent van de coaches die zich aanmelden, wijzen we af. Omdat ze niet de nodige kwalificaties hebben of in een dubieuze hoek zitten – mensen die een depressie menen te kunnen oplossen met wichelroedecoaching, om maar iets te noemen.”

Kritisch blijven 
Diploma’s en keurmerken checken it is, dus. In elk geval zolang coach nog geen beschermd beroep is en er niet één database van alle gecertificeerde coaches bestaat. En, hoe onbedoeld zweverig het ook klinkt: naar je gevoel luisteren. “Het moet klikken tussen jou en je coach,” zegt Bendeler. “Een coachingstraject heeft alleen zin als je je openstelt.” En er is niks mis met een gezond wantrouwen tegenover coaches die je gouden bergen beloven en je ernstige stressklachten bijvoorbeeld beloven weg te nemen door coaching met edelstenen. “Van veel burn-outoplossingen denk ik: if it sounds too good to be true, it probably is,” zegt psychiater Vinkers. “We zijn, denk ik, echt te weinig kritisch.”

Evajinek.nl, 6 maart 2020