Dagen waarop geen mailtje binnenkomt, er geen deadlines zijn en je alleen simpel werk hoeft te doen. Wie het druk heeft droomt ervan, maar een gebrek aan prikkeling kan net zo schadelijk zijn als een burn-out. ‘Ik zat huilend op de bank omdat ik de volgende ochtend weer moest werken’.
De hele dag niksen en af en toe documenten kopiëren, adreslabels op enveloppen plakken en cijfers uit Excel overnemen. Zo zagen de werkdagen van Anja van de Loo (30) er drie jaar geleden uit. Als casemanager bij een gemeente hoorde dat niet bij haar takenpakket, maar vanwege haar zwangerschap was ze tijdelijk overgeplaatst naar een andere afdeling. Een voorzorgsmaatregel van haar werkgever: als ze tijdelijk niet met cliënten werkte, zou ze geen risico lopen om mogelijk besmet te worden door een zieke cliënt. “Ik werk in Duitsland, waar strenge veiligheidsregels gelden voor zwangere vrouwen”, legt ze uit. “Ik had aanvankelijk geen moeite met mijn overplaatsing, maar had niks te doen op mijn nieuwe werkplek. Als ik op een dag één uur iets te doen had, was dat veel.” De lange, saaie dagen zorgden voor veel stress. “Na een paar weken zat ik op zondagavond huilend en met buikpijn op de bank omdat ik de volgende ochtend weer naar mijn werk moest.” Anja had een bore-out: ze was letterlijk ziek geworden van verveling.
Gespannen en onzeker
Verveling op het werk kan leiden tot onder andere stress, frustratie en depressieve klachten. Daarmee kan een bore-out op het eerste gezicht soms enigszins lijken op een burn-out, maar het is toch echt iets anders, zegt Edwin van Hooft, hoogleraar arbeids- en organisatiepsychologie aan de UvA. “Een burn-out vloeit voort uit langdurige werkgerelateerde stress, wat zich uit in emotionele uitputting, vervreemding en verminderde persoonlijke bekwaamheid. De term bore-out wordt gebruikt om een langdurige hoge mate van verveling op het werk aan te geven.” Niet alleen als er te weinig te doen is bestaat de kans dat mensen zich gaan vervelen op het werk, blijkt uit onderzoek door Van Hooft en zijn collega’s. Ook als je werk te makkelijk is voor je capaciteiten, het onbelangrijk is of lijkt, nutteloos of betekenisloos voelt, eentonig is, saai of oninteressant is, en/of het werk niet bijdraagt aan persoonlijk betekenisvolle of belangrijke doelen kan de verveling toeslaan. Van Hooft: “Mensen willen zich competent, autonoom en verbonden met hun werk voelen. Dat zijn basisbehoeftes. Als die niet worden bevredigd, voelen ze zich verveeld.”
Hoe ernstig de gevolgen kunnen zijn, ondervond Bas Derks (26). Vijf jaar geleden werd hij opgenomen in het ziekenhuis wegens mogelijke hartproblemen, maar de oorzaak van zijn klachten bleek stress door verveling te zijn. “Ik was net afgestudeerd, werkte als freelancejournalist en had een baan bij een marketingbureau voor drie dagen in de week aangenomen zodat ik verzekerd was van een inkomen. Dat werk bleek totaal niet bij me te passen.” Bas haalde geen voldoening uit zijn werk, zag geen mogelijkheden om zich te ontwikkelen en zijn werkzaamheden werden veel te ruim ingepland. “Taken waar vijf uur voor stond, had ik vaak in één uur af. De overige tijd verveelde ik me, want meer werk was er niet.” Bas keek afleveringen van Boer zoekt vrouw terug, opende snel een Word-document als iemand voorbijkwam en bleef langer op zijn werk dan nodig om te bewijzen dat hij niet lui was. “Eerst dacht ik nog: niet zeuren. Maar ik ging aan mezelf twijfelen. Ik voelde me nutteloos, gespannen en onzeker en sliep slecht. Mijn zelfvertrouwen werd steeds kleiner. En dan voelde ik me ook nog een aansteller: wie gaat er nou kapot van maar drie dagen werk per week? Die gedachte maakte het probleem alleen maar groter.” Omdat het zijn eerste baan was, dacht Bas dat die verveling bij het werkende leven hoorde. Misschien was werken nou eenmaal niet leuk.
Blij met een mailtje
Vooral werknemers tussen de 18 en 34 jaar lijken een hoog risico te hebben op een bore-out, blijkt uit onderzoek door arbeidspsycholoog Hans De Witte van de KU Leuven. Een mogelijke verklaring: in het begin van je carrière heb je nog relatief weinig ervaring en verantwoordelijkheden. Toch komt het net zo goed voor bij mensen die al langer werken, weet Patricia (46), die om privacyredenen niet met haar eigen naam genoemd wil noemen. Een paar jaar geleden kreeg ze een baan als operationeel manager bij een start-up in de IT-sector. De eigenaar van het bedrijf gaf niets uit handen, waardoor er voor haar weinig te managen viel. “Ik kan niet stilzitten, dus ik begon andere taken naar me toe te trekken. Ik adviseerde de eigenaar bijvoorbeeld hoe hij klanten het beste kon benaderen, maar hij trok zijn eigen plan. Daar stopte ik dus maar mee. Ik zat me 32 uur per week op kantoor te vervelen. De dagen waren niet door te komen; ik was blij als er een mailtje binnenkwam. Ik deed vaak alsof ik aan het werk was, terwijl ik met vrienden appte via Whatsapp Web of online cursussen volgde om mezelf bezig te houden. Ik ben het gesprek met de eigenaar een paar keer aangegaan, maar ondanks mooie beloftes veranderde er niets. Na vijf maanden besloot ik te solliciteren. Maar toen voelde ik me fysiek al zo slecht dat dat niet meer ging. Alles kostte me veel moeite, mijn geheugen liet me in de steek en ik had concentratieproblemen. Ik moest eerst opknappen. Daar ben ik nog mee bezig. Ik heb ontslag genomen en ga solliciteren zodra ik me daar goed genoeg voor voel.” Anja had meer geluk met haar werkgever: die nam haar stressklachten serieus en stuurde haar naar de bedrijfsarts. De arts meldde haar ziek, zodat ze zich stressvrij op de bevalling kon voorbereiden, en inmiddels werkt ze weer met veel plezier op haar oude werkplek.
Extra uitdaging gezocht
Je kunt testen of je een bore-out hebt met de Dutch Boredom Scale, maar volgens Van Hooft herkennen mensen het gevoel van verveling doorgaans heel goed. “Dat gaat gepaard met onder andere het gevoel dat de tijd langzaam voorbijgaat, een gevoel van betekenisloosheid, concentratieproblemen, moeite om je aandacht bij het werk te houden en de drang om de situatie te veranderen of ontvluchten. Bijvoorbeeld door te dagdromen, de taak in je hoofd interessanter te maken, niet-werkgerelateerde taken te doen of lange pauzes te nemen.” Herkenbaar? Dan is het belangrijk zo snel mogelijk aan de bel te trekken, zegt Sanne Quint, medeoprichter van HR Expert Bureau. “Heb je extra uitdaging nodig, benoem dat dan. Veel mensen vinden dat spannend, omdat ze bang zijn hun baan te verliezen of als niet-productief te worden bestempeld. Maar als je het niet doet of er te lang mee wacht, kun je uitvallen.”
Goede leidinggevenden zorgen ervoor dat hun werknemers met enthousiasme blijven werken, vervolgt Quint. “Ze moeten continu in gesprek met werknemers blijven: heb je nog genoeg uitdaging, wat zijn je ambities, past dit werk daarbij? Zit je agenda vol of kan er nog wat bij, zodat je je niet gaat vervelen? Dat is ook in het belang van de werkgever, want met tevreden werknemers voorkom je een hoog personeelsverloop.” Voor zulke gesprekken is wel een vertrouwensband nodig, zegt de HR-expert. Ook moeten werkgevers goed weten waar werknemers mee bezig zijn: “Als je baas weet dat voor sommige werkzaamheden te veel tijd is ingepland en je je daardoor verveelt, kan hij of zij daar iets aan doen.”
Zelf actie ondernemen om erger te voorkomen, zoals Patricia deed, kan natuurlijk ook – mits een leidinggevende daarvoor openstaat. “Kijk bijvoorbeeld of er extra werkzaamheden zijn die je kunt oppakken,” zegt Quint. “In zelfsturende teams zijn er vaak lijsten met taken die gedaan moeten worden. Weinig werkgevers zullen je tegenhouden als je daarmee aan de slag gaat.” Extra taken hoeven niet altijd binnen je eigen takenpakket te vallen: Quint adviseert na te gaan waar je interesses liggen en op zoek te gaan naar een manier om die in te zetten op de werkvloer. Ben je goed met social media en vind je het leuk om video’s te monteren, vraag dan bijvoorbeeld of je ook eens aan de slag kunt voor de social mediakanalen van het bedrijf waar je werkt. “Job crafting, heet dat: je eigen functie vormgeven.”
Ook uit het onderzoek van Van Hooft blijkt dat je werk aanpassen een effectieve manier is om verveling te verminderen. “Ontwikkel nieuwe kennis en vaardigheden,” adviseert hij. “Stel moeilijkere doelen, start nieuwe projecten. Je kunt ook meer interactie en samenwerking zoeken met collega’s.” Of gooi het over een andere boeg: stel werk minder centraal in je leven en zorg ervoor dat je psychologische basisbehoeftes buiten het werk om vervuld worden, bijvoorbeeld door vrijwilligerswerk of verenigingswerk te doen. “Dit vermindert niet direct de verveling op het werk,” zegt Van Hooft, “maar ons onderzoek toont aan dat het wel zorgt voor minder depressieve klachten.”
Mocht het allemaal echt niet baten, dan kun je altijd je ogen openhouden voor een andere baan. Al liggen die nu misschien niet direct voor het oprapen. Bas vond een nieuwe baan en werkt tegenwoordig met veel plezier in de televisiewereld, blogt en schrijft gedichten. Zonder stress. “Nu moet ik juist uitkijken dat ik niet doorschiet naar de andere kant, zo leuk vind ik mijn werk.”
Evajinek.nl, 5 augustus 2020